نحوه محاسبه و جدول اضافه کاری و شب کاری در سال 1402

خیلی وقت‌ها خرج‌های زندگی‌مان با حقوق‌های ماهانه پایه نمی‌گذرد؛ مثلا اگر قسط‌های ماشین و اجاره خانه و … را کنار بگذاریم، احتمالا برای هزینه‌های روزمره مثل خوراک و پوشاک کم می‌آوریم. برای همین به فکر راهی هستیم که دریافتی‌هایمان را بیشتر کنیم. یکی از اصلی‌ترین راه‌ها برای بیشتر کردن حقوق‌های ماهانه، اضافه کار است. اضافه کار همچنین می‌تواند به کارفرما کمک کند تا کارها سریع‌تر پیش برود. این یعنی اضافه‌کاری اگر درست و قانونی اجرا شود، می‌تواند هم به‌نفع کارگر باشد و هم کارفرما. بااین‌حال اضافه کاری شرایط خودش را دارد. پرداخت‌ حقوق آن هم متفاوت از حقوق ساعت‌های کاری عادی است. اگر شما هم از آن دسته کارگرها و کارمندانی هستید که معمولا اضافه کار دارید و روی دریافتی آن حساب می‌کنید و می‌خواهید اطلاعات کامل و قوانین اضافه کاری 1402 را بدانید، تا انتهای این مقاله با ازکی همراه شوید.

تعریف اضافه کاری و شرایط آن بر اساس قانون کار

اضافه کاری را از دو منظر نگاه مردم و عرف جامعه و نگاه قانون کار می‌‌توان بررسی کرد. در تعریف عمومی اضافه کاری یعنی اختصاص دادن کار اضافه بر کارهای معمول به کارگران و کارمندان در ساعات خارج از ساعت کاری. ساعت کاری همه کارمندان و کارگران بر اساس قانون کار، ۴۴ ساعت در هفته در نظر گرفته شده است.

اگر کارگر یا کارمندان از این ۴۴ ساعت بیشتر کار کنند، دیگر اضافه‌کاری است و نحوه محاسبه دستمزد آن با ساعت کاری معمول متفاوت است. مهم‌ترین و اصلی‌ترین قانون ماده ۵۹ قانون کار به صراحت شرایط مربوط به اضافه کاری را مشخص کرده است. بر اساس قانون، موافقت کارگر یا کارمند برای اضافه کاری و پرداخت ۴۰ درصد مزد اضافه علاوه بر دستمزد هر ساعت کار عادی، از شرایط ضروری اضافه کاری ۱۴۰۲ است.

اضافه کاری ۱۴۰۲ ساعتی چند است؟

همان طور که در بالا گفته شد، ساعات اضافه کاری ۴۰ درصد بیشتر از دستمزد ساعت کاری معمول است. برای همین ابتدا باید مبلغ دستمزد ساعتی خود را بدانید؛ به طور مثال اگر دستمزد شما برای یک ساعت  کار برابر با ۲۰ هزار تومان باشد، بر اساس قانون کار، دستمزد هر ساعت اضافه کاری برابر با ۲۸ هزار تومان است.

جدول اضافه کاری ۱۴۰۲

محاسبه اضافه کاری ۱۴۰۲ بر اساس جدول زیر انجام می‌شود:

عنوان	فرمول اضافه کاری
فرمول اضافه کاری بر مبنای ۲۲۰ ساعت کار	کارکرد اضافه کاری× ۱٫۴×۲۲۰ تقسیم بر حقوق پایه
فرمول اضافه کاری بر مبنای ۱۹۲ ساعت کار	کارکرد اضافه کاری × ۱٫۴× ۱۹۲ تقسیم بر حقوق پایه
فرمول اضافه کاری بر مبنای ۱۹۸ ساعت کار	کارکرد اضافه کاری × ۱٫۴ × ۱۹۸ تقسیم بر حقوق پایه

نحوه محاسبه ساعت کاری در ماه

ساعت‌های کاری ماهانه برای کارگر‌ها و کارمندان بر اساس تعداد روز کاری و کل ساعت کاری در هر ماه محاسبه می‌شود. البته دستمزد روزهای جمعه و تعطیلی‌‌های رسمی وسط هفته هم باید به او پرداخت شود. همچنین طبق ماده ۶۳ قانون کار، یازدهم اردیبهشت‌ماه یا روز کارگر، روز تعطیل کارگران تامین اجتماعی محسوب می‌شود؛ یعنی کارفرما باید مزد، مزایا و بیمه کارگر‌ها برای این روز را پرداخت کند. درضمن میزان دریافتی و حقوق روزانه و ماهانه شما در محاسبه سنوات پایان کار هم مهم است.

چند ساعت کار روزانه قانونی است؟

طبق ماده ۵۱ قانون کار، حداکثر ساعت کاری برای یک روز ۸ ساعت است.

ساعت کار هفتگی چقدر باید باشد؟

به‌جر جمعه‌ها که روز تعطیل رسمی هفته تعیین شده است، بقیه روزهای هفته روز کاری محسوب می‌شود؛ یعنی هر هفته ۶ روز کاری دارد. پس باتوجه‌به قانون ۸ ساعت روزانه، یک کارگر یا کارمند در هفته باید ۴۴ ساعت کاری را پر کند. طبق همین قانون کارفرما باید به ازای روزهای کاری، کارمندانش را بیمه کند. برای اطلاع از سوابق بیمه‌ای خود مطلب «سوابق بیمه | مشاهده سابقه بیمه | سامانه مشاهده سوابق بیمه تأمین اجتماعی» را بخوانید.

فرمول محاسبه ساعت کاری

معمولا برای محاسبه ساعت‌های کار هر ماه از یک فرمول مشخص استفاده می‌شود. در این فرمول باید تعداد روز‌های کاری یک ماه در عدد ۷٫۳۳ ضرب شود تا میزان حقوق ماهانه به دست بیاید؛ مثلا فرض کنید تیرماه ۱۴۰۰ که یک روز عادی به‌ اضافه ۴ روز جمعه تعطیل دارد (یعنی ۲۵ روز کاری) حالا باید ۲۵ را در عدد ۷٫۳۳ ضرب کنیم تا کل ساعت کاری کارگران در تیرماه به دست بیاید (تقریبا ۱۸۱ ساعت).

عدد 7٫23 هم از تقسیم ۴۴ ساعت کاری قانونی در هفته بر عدد ۶ (روزهای کاری هفته) به دست آمده است.

برای محاسبه سقف روز کاری در هر ماه بهتر است نگاهی به جدول ساعت کاری سال ۱۴۰۲ بیندازیم:

ماه	روزهای ماه	تعداد جمعه	تعداد روزهای تعطیل رسمی غیر جمعه	تعداد روز کاری	تعداد ساعت کاری موظف
فروردین	۳۱	۴	۶	۲۱	۱۵۴
اردیبهشت	۳۱	۵	۴	۲۲	۱۶۱
خرداد	۳۱	۴	۲	۲۵	۱۸۳
تیر	۳۱	۵	۱	۲۵	۱۸۳
مرداد	۳۱	۴	۱	۲۶	۱۹۱
شهریور	۳۱	۵	۳	۲۳	۱۶۹
مهر	۳۰	۴	۲	۲۴	۱۷۶
آبان	۳۰	۴	۰	۲۶	۱۹۱
آذر	۳۰	۴	۱	۲۵	۱۸۳
دی	۳۰	۵	۰	۲۵	۱۸۳
بهمن	۳۰	۴	۳	۲۳	۱۶۹
اسفند	۲۹	۴	۲	۲۳	۱۶۹

ساعت ناهار و نماز در قانون کار چگونه است؟

بر اساس ماده ۵۱ قانون کار، منظور از ساعات کار درواقع تمام مدت زمانی است که کارگر در اختیار کارفرما قرار دارد و کاری انجام می‌دهد. پس طبق قانون، زمان‌هایی که برای ناهار و استراحت درنظر گرفته می‌شود، بخشی از ساعت‌های کاری نیست. البته کارفرما باید در ماه مبارک رمضان زمانی از اوقات کار را برای نماز و صرف افطار یا سحری اختصاص بدهد.

نکته دیگر اینکه اگر در کارگاهی زمان استراحت و ناهار جزء ساعات کار محاسبه می‌شود، باز هم این عرف و رویه از نظر قانون کار معتبر است. همچنین اگر شغل کارگر به‌گونه‌ای است که برای آمادهٔ کار شدن نیاز به پوشیدن لباس خاصی یا حمام کردن بعد از کار دارد، تمام وقتی که صرف این کارها می‌شود، جزء ساعت کاری کارگر خواهد بود.

اجازه چند ساعت استراحت در زمان کار داریم؟

به‌طور کلی زمان استراحت و ناهار مدت مشخصی در قانون کار ندارد. ممکن است این زمان در کارگاهی نیم ساعت و در کارگاهی دیگر یک ساعت باشد که آن هم جدا از ساعت کاری محسوب می‌شود؛ یعنی کارگر باید ۸ ساعت کاری خود را جدا از زمان استراحت و ناهار پر کند.

قانون اضافه کاری اجباری چیست؟

به‌طورکلی به تعداد ساعت کار بیشتر که علاوه بر ساعات موظف روزانه (۸ ساعت) و هفتگی (۴۴ ساعت) انجام شود، اضافه کاری می‌گویند. اگر کارگری بیشتر از این ساعات در کارگاه مشغول به کار بود، کارفرما باید پول بیشتری به او پرداخت کند.

نکته مهم این است که اگر کارگاه یا کارفرمایی نیاز به اضافه‌کاری داشت، حتما باید با خود کارگران توافق کند. درواقع ما در قانون چیزی به‌اسم اضافه کاری اجباری نداریم.

اضافه کاری توافقی چه شرایطی دارد؟

اگر کارگر و کارفرما برای اضافه کاری توافق داشتند، دو حالت ممکن است به وجود بیاید:

همچنین کارگر برای انجام اضافه کاری باید شرایط زیر را داشته باشد:

در نهایت هر زمان کارگری بیشتر از ساعات کار موظفی خود کار کند، باید اضافه کاری به او پرداخت شود. مبلغ اضافه‌ کاری هم معمولا ۴۰ درصد اضافه بر مزد برای هر ساعت کار است. بیشتر کارگاه‌ها و شرکت‌ها حقوق‌ها به‌صورت ماهانه محاسبه و پرداخت می‌کنند. طبیعتا مبلغ اضافه کاری هم باید در زمان پرداخت حقوق محاسبه و پرداخت شود.

نحوه محاسبه اضافه کاری 1402

به‌طورکلی اگر هر یک از روزهای تعطیل رسمی با روزهای کار یکی شود، به ازای هر روز تعطیل رسمی معادل یک ششم ساعات کار عادی هفتگی (برای کارگران غیر نوبتی) و یک بیست و چهارم کار عادی در چهار هفته متوالی ( برای کارگران نوبتی) از ساعات عادی کار کارگر کسر می‌شود و عدد باقی‌مانده ساعات اضافه کار است.

بنابراین فرمول محاسبه اضافه کاری عبارت است از :

حقوق یک ساعت اضافه کار= حقوق یک ساعت کار عادی * ۱٫۴

در حقیقت یکی از عوامل اصلی موثر بر محاسبه ساعت اضافه کاری، نرخ ساعت کاری است. پس برای محاسبه دقیق یاید نرخ یک ساعت کار به دقت حساب شود.

البته روش دیگری هم وجود دارد که امتیازات بیشتری را برای کارگران تضمین می‌کند. در این روش مزد ماهانه بر ۱۹۲ ساعت تقسیم می‌شود. محاسبه اضافه کاری با این روش هیچ مشکل قانونی ندارد و کارفرما می‌تواند برای پرداخت بهتر به کارگران خود از این فرمول استفاده کند.

درضمن فوق‌العاده نوبت کاری هم به شکل زیر محاسبه می‌شود:

 

حداکثر ساعات اضافه کاری چقدر است؟

ماده ۵۹ قانون کار سقف مشخصی برای ساعات کار اضافی تعیین نکرده است. منتهی نکته مهم این است که ساعت‌های اضافه کاری ۴ ساعته و بیشتر نباید همیشگی شوند.

سقف اضافه کاری در ماه چقدر است؟

به‌طورکلی حداکثر ساعت کارکرد عادی ۴۴ ساعت در هفته و اضافه کار ۱۲۰ ساعت در ماه است.

نحوه محاسبه اضافه‌کاری شب‌کاری ۱۴۰۲

برای محاسبه حقوق شب‌کاری معمولا به ازای هر ساعت فعالیت شبانه شاغلان غیر نوبتی، باید ۳۵ درصد اضافه بر مزد ساعت فعالیت عادی به آنها تعلق بگیرد. البته اگر ساعت کار رسمی کارگر شیفت شب باشد، حقوق شب کاری شامل حال او نمی‌شود.

به‌طور کلی تعداد ساعت شب‌کاری شاغلان در ۱۳۵ درصد ضرب می‌شود و عدد به‌دست آمده هم، در دویست و‌ییست ساعت کار در ماه ضرب می‌شود. عدد نهایی هم باید بر حقوق پایه شاغل تقسیم شود.

 اضافه کاری کارگران در سال ۱۴۰۲

از آنجایی که حقوق پایه کارگری در سال ۱۴۰۲ از سوی اداره کار برابر با ۵ میلیون و ۳۰۸ هزار و ۲۸۲ تومان تعیین شده است، می‌توان نتیجه گرفت که دستمزد هر ساعت کار عادی یک کارگر، با حقوق پایه حدود ۲۴ هزار و ۱۳۹ تومان است. این کارگران اگر به هر دلیلی به انجام اضافه کاری علاقه داشته باشند، به ازای هر ساعت اضافه کاری ۳۳ هزار و ۷۹۵ هزارتومان دستمزد دریافت می‌کنند.

اضافه‌کاری روز تعطیل کاری چقدر است؟

گاهی شرایط کاری به‌گونه‌ای است که نیاز می‌شود حتی روزهای تعطیل هم تعدادی از کارگران در محل کار حاضر شوند؛ به‌اصلاح کارگر شیفت می‌ایستد. قانون کار می‌گوید اگر کارگران در روز جمعه کار کنند، باید فوق‌العاده جمعه کاری برای ساعات کار جمعه به آنها پرداخت شود.

معمولا فوق‌العاده جمعه کاری ۴۰ درصد تعیین می‌شود که نسبت به اضافه‌کاری در سایر تعطیلات بیشتر است. به‌طور کلی فوق العاده ۴۰ درصد جمعه کاری با ۴۰ درصد موضوع اضافه کاری متفاوت است؛ مثلا اگر کارگری هم روز جمعه کار می‌کند و هم روز تعطیل رسمی وسط هفته در محل کار حاضر می‌شود و روز تعطیل دیگری هم به‌جای این دو روز ندارد، باید برای روز جمعه که سر کار بوده است، هم اضافه کاری و هم حق جمعه کاری بگیرد؛ ولی برای روز تعطیل رسمی وسط هفته فقط اضافه کاری به او تعلق می‌گیرد.

جدول حق شیفت ۱۴۰۲

شرایط قانون کار برای کار در ساعت‌ها مختلف شبانه روز متفاوت است. حق شیفت کاری از کلمه انگلیسی Shift work گرفته شده است و معادل عبارت نوبت کاری در قانون کار است. حق شیفت یا فوق‌العاده نوبت کاری به کارگرانی که ساعات کاری آنها در صبح یا عصر و یا شب باشد تعلق می‌گیرد. مبلغ حق شیفت ۱۴۰۲ بر اساس جدول زیر محاسبه می‌شود:

فوق‌العاده نوبت کاری صبح و عصر	۱۰ درصد حقوق ماهانه
فوق‌العاده نوبت کاری صبح، عصر و شب	۱۵ درصد حقوق ماهانه
فوق‌العاده نوبت کاری صبح و شب	۲۲.۵ درصد حقوق ماهانه

تکلیف کارگرانی که ۲۴ ساعت کار و ۲۴ ساعت استراحت می‌کنند، چیست؟

اگر شرایط کارگری اینگونه باشد که ۲۴ ساعت کار می‌کند و ۲۴ ساعت استراحت دارد، باید برای هر ساعت کار در شب ۳۵ درصد اضافه بر مزد عادی (شب کاری) دریافت کند. همچنین ماده ۵۹  قانون کار می‌گوید که هر تعداد ساعت بیشتر از ۴۴ ساعت کار در هفته این دسته از کارگران، اضافه کار محسوب می‌شود. علاوه بر اینها، یک روز تعطیل معین در هفته هم برای آنها اجباری است.

مرخصی استحقاقی سالانه هم این کارگران براساس ماده ۶۴ قانون کار و مطابق با ساعاتی محاسبه می‌شود که مشغول به کار بوده‌اند.

آیا می‌توان ساعت‌های تاخیر در ورود را با اضافه‌ کاری جبران کرد؟

تاخیر ساعت در ورود یا خروج زودتر از پایان ساعت کاری می‌تواند روی حقوق کارگران تاثیر منفی بگذارد. برای همین هم خیلی از کارگران می‌پرسند اگر به‌دلایلی یک روز تاخیر داشته‌ باشند یا مجبور شده‌اند زود‌تر از وقت تعیین‌شده برای پایان کار، محل کارگاه را ترک کنند، راهی دارند تا این ساعت‌ها را جبران کنند؟

نکته مهم این است که موضوع فقط پر کردن تعداد ساعت‌های کاری نیست. نحوه محاسبه دستمزد برای ساعت‌های کاری و ساعت‌های اضافه‌کاری متفاوت است. همان‌ طور که گفتیم هزینه دستمرد اضافه کار ۴۰ درصد از مزد روزانه عادی است. یعنی نمی‌توان برای جبران کسری کار از ساعت‌های اضافه‌کاری استفاده کرد و هرکدام باید به صورت جداگانه و براساس فرمول خاص خودشان محاسبه شوند.

سوالات متداول

۱. آیا اضافه‌کاری مشمول بیمه است؟

بر اساس قانون تامین اجتماعی ماده 5، حقوق یا مزد و کارمزد کارگران، شامل هر وجوه نقدی یا غیر نقدی مستمر خواهد بود و در قبال کار انجام شده، باید به فرد اضافه کاری کارگران به او پرداخت شود. بنابراین می‌توان گفت که در قبال اضافه کاری کارگران، حق بیمه به همه کارگران در هر شرایطی تعلق خواهد گرفت.

۲. آیا اضافه‌کاری اجباری است؟

اضافه کاری باید با توافق کارفرما و کارگر صورت بگیرد و هیچ اجباری در آن نباشد. کارگر شب کار نبوده و مشغول به کارهای سخت و زیان آور نیز نباشد. همچنین کارگر نباید جزو افراد نوجوان باشد. هزینه اضافه کاری باید به صورت درستی محاسبه شده و پرداختی آن ماهانه انجام شود.

۳. آیا اضافه‌کاری در حقوق بازنشستگی تاثیر دارد؟

چنانچه بر اساس مواد ۲۸ و ۳۶ قانون تامین اجتماعی از بابت اضافه کاری دریافتی حق بیمه کسر و به تامین اجتماعی واریز شده باشد، در میزان مستمری بازنشستگی تاثیر دارد.

۴. چگونه اضافه‌کاری را حساب کنیم؟

نحوه محاسبه اضافه‌کاری در محاسبه حقوق و دستمزد به این صورت است که هر ساعت کار را بر میزان دستمزد ساعتی ضرب می‌کنند. پس از آن، ۴۰ درصد از دستمزد هر ساعت کار معمولی را به رقم به دست آمده قبلی اضافه می‌کنید و این مبلغ همان دستمزد برای هر ساعت اضافه کاری است.

۵. اضافه‌کاری شامل چه مواردی است؟

هر زمان کارگری بیشتر از ساعات کار موظفی خود کار کند، باید اضافه کاری به او پرداخت شود. مبلغ اضافه‌ کاری هم معمولا ۴۰ درصد اضافه بر مزد برای هر ساعت کار است. بیشتر کارگاه‌ها و شرکت‌ها حقوق‌ها به‌صورت ماهانه محاسبه و پرداخت می‌کنند. طبیعتا مبلغ اضافه کاری هم باید در زمان پرداخت حقوق محاسبه و پرداخت شود.