دیه فک در قانون مجازات اسلامی
فک انسان به‌عنوان یکی از اعضای حیاتی در فرآیندهای گفتار، تغذیه و تنفس، نقش بسزایی در کیفیت زندگی فرد ایفا می‌کند. در نتیجه آسیب به این ناحیه ممکن است پیامدهای جدی جسمی و روانی به‌دنبال داشته باشد. به همین دلیل قانون مجازات اسلامی با دقت به بررسی انواع صدمات وارده به فک پرداخته و برای هر نوع آسیب، احکام خاصی را مقرر کرده است. مواد ۶۲۹ تا ۶۳۴ به‌طور خاص به موضوعاتی مانند قطع فک، استقلال دیه فک از سایر اعضا، کندی حرکت فک، آسیب به فک بالا، شکستگی فک و فلج فک پایین اختصاص یافته‌اند. در این مقاله به بررسی مواد قانونی مرتبط با دیه شکستگی فک در قانون مجازات اسلامی می‌پردازیم.
جزییات دیه قطع یا از بین بردن استخوان‌های فک پایین در ماده ۶۲۹
براساس ماده ۶۲۹ قانون مجازات اسلامی، قطع یا از بین بردن استخوان‌های فک پایین (استخوان‌های چپ و راست که محل رویش دندان‌های پایین هستند) مشمول دیه است. در متن ماده ۶۲۹ قانون مجازات اسلامی جزییات دیه فک و دندان در صورت قطع یا از بین رفتن به شرح زیر است:
«قطع کردن و یا از بین بردن دو استخوان چپ و راست فک که محل رویش دندان‌های پایین است، دیه کامل دارد. هر کدام از آن‌ها به‌تنهایی، نصف دیه کامل و مقداری از آن‌ها به همان نسبت دیه دارد».
میزان دیه فک پایین در سال ۱۴۰۴
طبق بخشنامه رئیس قوه قضائیه، دیه کامل انسان به مبلغ ۱٬۶۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰ تومان در سال ۱۴۰۴ تعیین شده است. بر این اساس میزان دیه کامل فک پایین در صورت قطع یا از بین بردن به شرح زیر خواهد بود:
| نوع آسیب | نرخ دیه | مبلغ دیه |
| دیه قطع یا از بین بردن هر دو استخوان فک پایین | دیه کامل انسان | ۱٬۶۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰ تومان |
| دیه قطع یا از بین بردن یکی از استخوان‌ها | نصف دیه کامل | ۸۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰ تومان |
| دیه آسیب جزیی به استخوان‌های فک پایین | به نسبت آسیب | متناسب با درصد آسیب |
جزییات ماده ۶۳۰ قانون مجازات اسلامی درباره استقلال دیه فک از سایر اعضا
ماده ۶۳۰ قانون مجازات اسلامی به‌صراحت بیان می‌کند که دیه فک مستقل از دیه شکستن دندان و سایر اعضا است. این ماده تاکید دارد که در صورت آسیب یا از بین رفتن فک، دندان یا سایر اعضا به‌صورت همزمان، برای هرکدام دیه یا ارش جداگانه‌ای تعیین می‌شود. در متن ماده ۶۳۰ قانون مجازات اسلامی به تصریح بیا شده است: «دیه فک، مستقل از دیه دندان و سایر اعضا است و اگر با فک، دندان یا غیر آن از بین برود یا آسیب ببیند، هرکدام دیه یا ارش جداگانه دارد.»
برای مثال اگر در یک تصادف فک پایین فرد شکسته و دندان‌های آن نیز از بین برود، دیه فک و دیه دندان‌ها به‌صورت مستقل محاسبه و پرداخت می‌شود.
دیه کندی حرکت فک در ماده ۶۳۱ قانون مجازات اسلامی
ماده ۶۳۱ قانون مجازات اسلامی به موضوع دیه کندی حرکت فک می‌پردازد. این ماده بیان می‌کند که اگر در اثر جنایت، حرکت فک مختل شود، دیه یا ارش براساس میزان اختلال تعیین می‌شود. برای مثال اگر ۲۵٪ از حرکت فک مختل شده باشد، دیه معادل ۲۵٪ از دیه کامل فک خواهد بود. برای تعیین میزان اختلال در حرکت فک باید به پزشکی قانونی مراجعه کرد تا میزان اختلال در حرکت فک تعیین و گزارش شود. براساس این گزارش میزان دیه یا ارش محاسبه خواهد شد.
توجه داشته باشید که دیه کندی حرکت فک مستقل از دیه فک شکسته است؛ بنابراین در صورت آسیب به هرکدام، دیه جداگانه‌ای تعلق می‌گیرد.
جزییات دیه فک بالا در ماده ۶۳۲ قانون مجازات اسلامی
براساس ماده ۶۳۲ قانون مجازات اسلامی، از بین بردن تمام یا قسمتی از فک بالا موجب ارش است. یعنی برای دیه فک بالا، نرخ مشخص و معینی در قانون تعیین نشده است و میزان جبران خسارت (ارش) براساس نظر کارشناسی پزشکی قانونی و باتوجهبه شدت و تاثیر آسیب بر عملکرد فک تعیین می‌شود. در متن ماده ۶۳۲ قانون مجازات اسلامی در خصوص دیه شکستگی فک بالا در تصادف یا حوادث دیگر آمده است: «از بین بردن تمام یا قسمتی از فک بالا، موجب ارش است.»
برخلاف دیه که در قانون میزان مشخصی دارد، ارش براساس نظر کارشناسی تعیین می‌شود و ممکن است در موارد مشابه متفاوت باشد. در تعیین میزان ارش، نظر پزشکی قانونی نقش اساسی دارد. این نهاد با بررسی میزان آسیب، تاثیر آن بر عملکرد فک و سایر عوامل مرتبط، میزان دیه فک بالا را پیشنهاد می‌دهد. برای مثال اگر ارش تعیین‌شده معادل ۲۰٪ دیه کامل باشد، مبلغ دیه فک بالا برابر با ۳۲۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان خواهد بود.
جزییات دیه شکستگی فک در ماده ۶۳۳ قانون مجازات اسلامی
ماده ۶۳۳ قانون مجازات اسلامی به تفکیک به دیه شکستن فک پایین و بالا می‌پردازد و برای هر کدام احکام متفاوتی در نظر گرفته است. متن ماده ۶۳۳ دیه فک اشاره دارد: «شکستگی استخوان فک پایین مشمول حکم شکستگی استخوان و شکستگی استخوان فک بالا مشمول حکم شکستگی استخوان‌های سر و صورت است.»
براساس این ماده، دیه شکستگی فک پایین در سال ۱۴۰۴ همانند سایر استخوان‌های بدن محاسبه می‌شود و دیه آن براساس احکام عمومی شکستگی استخوان‌ها تعیین خواهد شد.
دیه شکستگی فک بالا در حکم شکستگی استخوان‌های سرو‌صورت است و دیه آن مطابق با احکام مربوط به این نواحی محاسبه می‌شود. باتوجهبه نرخ دیه کامل در سال ۱۴۰۴ که معادل ۱,۶۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان است، میزان دیه شکستگی فک پایین ۱۴۰۴ و دیه شکستگی فک بالا هاشمه به شرح زیر است:
| نوع آسیب | نرخ دیه | مبلغ دیه |
| دیه شکستگی فک پایین | یک پنجم دیه کامل | ۳۲۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان |
| دیه شکستگی فک پایین که بدون عیب درمان شود | چهار پنجم دیه مربوطه | ۲۵۶,۰۰۰,۰۰۰ تومان |
| دیه ترک‌خوردگی فک پایین | چهار پنجم دیه کامل فک | ۶۴۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان |
| دیه خرد شدن استخوان فک پایین | یک سوم دیه کامل فک | ۵۳۳,۳۳۳,۳۳۳ تومان |
| دیه در رفتگی فک پایین | یک سوم دیه کامل فک | ۵۳۳,۳۳۳,۳۳۳ تومان |
| دیه شکستگی فک بالا بدون جراحت (هاشمه) | ۱۰٪ دیه کامل | ۱۶۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان |
در صورتی که آسیب بدون عیب و نقص درمان شود، میزان دیه شکستن فک به ۸۰٪ مبلغ فوق کاهش می‌یابد. در صورت کبودی یا تورم فک بدون شکستگی، مبلغی به‌عنوان ارش (جبران خسارت) براساس نظر پزشکی قانونی و قاضی تعیین می‌شود.
جزییات دیه فلج کردن یا قطع فک فلج در ماده ۶۳۴ قانون مجازات اسلامی
ماده ۶۳۴ قانون مجازات اسلامی به‌صراحت به دیه مربوط به فلج کردن و قطع فک پایین پرداخته است. براساس این ماده: «فلج کردن فک پایین، دو سوم دیه کامل و قطع فک فلج، یک سوم دیه کامل دارد». به‌این‌ترتیب دیه فلج کردن فک پایین در سال ۱۴۰۴ به‌صورت زیر محاسبه خواهد شد:
| نوع آسیب | نرخ دیه | مبلغ دیه |
| فلج کردن فک پایین | دو سوم دیه کامل | ۱,۰۶۶,۶۶۶,۶۶۶ تومان |
| قطع فک فلج | یک سوم دیه کامل | ۵۳۳,۳۳۳,۳۳۳ تومان |
در صورتی که آسیب بدون عیب و نقص درمان شود، میزان دیه ممکن است کاهش یابد. تعیین این موضوع برعهده پزشکی قانونی و قاضی پرونده خواهد بود. در ماده ۶۳۴ قانون مجازات اسلامی فقط به فلج کردن فک پایین اشاره شده است. برای فک بالا در صورت آسیب، ارش (جبران خسارت) براساس نظر پزشکی قانونی تعیین می‌شود.
نحوه محاسبه دیه جراحات وارد بر فک در قانون مجازات اسلامی
در قانون مجازات اسلامی، جراحات وارد بر فک در دسته‌بندی جراحات سر و صورت قرار می‌گیرند. ماده ۷۰۹ این قانون، انواع جراحات و میزان دیه هریک را مشخص کرده است. باتوجهبه اینکه فک جزیی از سر و صورت محسوب می‌شود، جراحات آن نیز تابع این ماده هستند. انواع جراحات فک و میزان دیه در سال ۱۴۰۴ به شرح است:
| نوع آسیب | نرخ دیه | مبلغ دیه |
| حارصه (خراش سطحی پوست بدون خونریزی) | ۱٪ دیه کامل | ۱۶,۰۰۰,۰۰۰ تومان |
| دامیه (جراحتی که وارد گوشت شود و با خونریزی همراه باشد) | ۲٪ دیه کامل | ۳۲,۰۰۰,۰۰۰ تومان |
| متلاحمه (بریدگی عمیق گوشت بدون رسیدن به استخوان) | ۳٪ دیه کامل | ۴۸,۰۰۰,۰۰۰ تومان |
| سمحاق (جراحتی که به پوست نازک روی استخوان برسد) | ۴٪ دیه کامل | ۶۴,۰۰۰,۰۰۰ تومان |
| موضحه (جراحتی که استخوان را آشکار کند) | ۵٪ دیه کامل | ۸۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان |
| هاشمه (شکستگی استخوان بدون جراحت ظاهری) | ۱۰٪ دیه کامل | ۱۶۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان |
| مُنَقَّله (شکستگی استخوان که نیاز به جابه‌جایی دارد) | ۱۵٪ دیه کامل | ۲۴۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان |
براساس تبصره ۱ ماده ۷۰۹، جراحات داخل دهان، از جمله فک، در حکم جراحات سر و صورت هستند و دیه آن‌ها مطابق با این ماده تعیین می‌شود. توجه داشته باشید که ملاک تعیین دیه، عمق جراحت است و طول و عرض آن تاثیری ندارد. اگر پس از بهبودی، اثر قابل‌توجهی باقی بماند، ممکن است دیه اضافی تعلق گیرد. در ماه‌های حرام (محرم، رجب، ذی‌القعده و ذی‌الحجه)، دیه قتل افزایش می‌یابد؛ اما در مورد جراحات افزایش دیه فقط در موارد خاص اعمال خواهد شد.
دیه کبودی و تورم فک در ماده ۷۱۴ و ۷۱۵ قانون مجازات اسلامی
براساس ماده ۷۱۵ قانون مجازات اسلامی، صدمه‌ای که موجب تورم بدن، سر یا صورت گردد، ارش دارد. چنانچه علاوه‌بر تورم، موجب تغییر رنگ پوست نیز گردد، دیه و ارش تغییر رنگ به آن افزوده می‌شود. در مواردی که صدمه وارده به فک علاوه‌بر تورم، موجب تغییر رنگ پوست نیز شود، دیه تغییر رنگ پوست براساس ماده ۷۱۴ قانون مجازات اسلامی به آن افزوده می‌شود. بر اساس این ماده دیه کبودی فک و دیه تورم فک در سال ۱۴۰۴ به شرح زیر است:
| نوع آسیب | نرخ دیه | مبلغ دیه |
| سیاه شدن پوست صورت | شش هزارم دیه کامل | ۹,۶۰۰,۰۰۰ تومان |
| کبود شدن پوست صورت | سه هزارم دیه کامل | ۴,۸۰۰,۰۰۰ تومان |
| سرخ شدن پوست صورت | یک و نیم هزارم دیه کامل | ۲,۴۰۰,۰۰۰ تومان |
در صورتی که تغییر رنگ پوست در سایر اعضای بدن رخ دهد، دیه آن نصف مقادیر مذکور در بالا خواهد بود. تعیین دقیق میزان ارش تورم فک به نظر پزشکی قانونی و قاضی رسیدگی‌کننده بستگی دارد و براساس شدت آسیب، مدت زمان بهبودی و تاثیر آن بر عملکرد فک محاسبه می‌شود.
جبران خسارت آسیب به فک در تصادفات با پرداخت دیه توسط بیمه شخص ثالث
در حوادث رانندگی آسیب به فک بالا یا پایین ممکن است منجربه جراحات متنوعی شود که هریک مطابق با قانون مجازات اسلامی، دیه مشخصی دارند. هم‌چنین برای جراحاتی مانند کبودی، تورم یا خراشیدگی فک نیز دیه‌های مشخصی تعیین شده است. در مواردی که آسیب بدون عیب و نقص درمان شود، میزان دیه به ۸۰٪ مبلغ تعیین‌شده کاهش می‌یابد.
در صورت وقوع تصادف، بیمه شخص ثالث راننده مقصر موظف به پرداخت دیه آسیب‌دیدگان است. این بیمه‌نامه، خسارات جانی وارده به اشخاص ثالث، از جمله دیه جراحات فک را پوشش می‌دهد. برای دریافت دیه از بیمه، ارائه مدارکی مانند گزارش پلیس، نظریه پزشکی قانونی و رای دادگاه الزامی است. هم‌چنین در صورت عدم توافق بر میزان دیه می‌توان به پزشکی قانونی مراجعه کرد تا میزان جراحت و دیه تعیین شود.
سوالات متداول
- آیا دیه شکستگی فک بالا و پایین متفاوت است؟
بله؛ در قانون برای آسیب به فک پایین دیه مشخصی تعیین شده است؛ اما برای فک بالا، ارش تعیین‌کننده میزان خسارت و مبلغ دیه خواهد بود.
- آیا دیه فک پایین شامل دندان‌ها نیز می‌شود؟
خیر؛ براساس ماده ۶۳۰ دیه فک مستقل از دیه دندان است. در صورت آسیب همزمان به فک و دندان‌ها، هرکدام دیه جداگانه دارند. در نتیجه دیه فک و دندان به‌طور مجزا محاسبه خواهد شد.
- در صورت آسیب جزیی به استخوان‌های فک پایین، دیه چگونه محاسبه می‌شود؟
در این صورت میزان دیه به نسبت آسیب وارد شده محاسبه می‌شود.
- آیا در تصادفات رانندگی، بیمه شخص ثالث دیه فک و دندان را پوشش می‌دهد؟
بله؛ در صورتی که آسیب به فک و دندان در نتیجه تصادف رانندگی باشد و راننده مقصر شناخته شود، بیمه شخص ثالث موظف به پرداخت دیه فک و دندان است.
- در صورت آسیب همزمان به فک بالا و دندان‌ها، چگونه جبران خسارت محاسبه می‌شود؟
در این حالت برای فک بالا ارش و برای دندان‌ها دیه جداگانه‌ای تعیین می‌شود.
- آیا دیه فک در ماه‌های حرام افزایش می‌یابد؟
افزایش دیه در ماه‌های حرام فقط مربوط به موارد فوتی است و در سایر موارد، از جمله آسیب به فک، دیه ثابت خواهد بود.
