دیه صوت و گویایی در قانون مجازات اسلامی
تصور کنید فردی که تا دیروز با صدایش تدریس می‌کرد، معامله می‌کرد یا حتی با عزیزانش حرف می‌زد، ناگهان بر اثر یک حادثه صدایش را از دست بدهد؛ این اتفاق علاوه‌بر اینکه یک آسیب جسمی محسوب می‌شود، ضربه‌ای عمیق به کیفیت زندگی، ارتباطات اجتماعی و حتی وضعیت روانی فرد آسیب‌دیده وارد می‌کند.
قانون مجازات اسلامی با درک اهمیت این توانایی حیاتی، برای آسیب‌هایی که منجر‌به از بین رفتن صوت یا گویایی فرد می‌شود، دیه‌ای مستقل و مشخص در نظر گرفته است. دیه صوت با دیه زبان تفاوت دارد و گاهی بسته‌به شدت آسیب، به شکل ارش یا درصدی از دیه کامل محاسبه می‌شود. در این مقاله همه مواد قانونی، تبصره‌ها و نکات کلیدی مربوط به دیه صوت و از بین رفتن قدرت تکلم را بررسی می‌کنیم. اگر به دنبال این هستید که چه نوع آسیب‌هایی مشمول دیه صوت هستند و تفاوت بین دیه گویایی و دیه زبان چیست، مطالعه این مقاله را از دست ندهید.
نحوه تعیین و جدول دیه صوت و گویایی در سال ۱۴۰۴ در یک نگاه
دیه صوت و گویایی در مواد ۶۹۷ تا ۷۰۳ قانون مجازات اسلامی با دقت و جزئیات مشخص شده است. باتوجهبه اینکه دیه کامل انسان در سال ۱۴۰۴ در ماه‌های عادی مبلغ ۱٬۶۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰ تومان تعیین شده، دیه صوت و گویایی و دیه لکنت زبان باتوجهبه شدت آسیب به شرح زیر است:
| نوع آسیب | نرخ دیه | مبلغ دیه (تومان) |
| از بین رفتن کامل قدرت تکلم (گویایی) | دیه انسان کامل | ۱٬۶۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰ |
| از بین رفتن توان تکلم به زبان عربی و فارسی | دو سوم دیه کامل | ۱٬۰۶۶٬۶۶۶٬۶۶۶ |
| از بین رفتن تکلم به یکی از دو زبان عربی یا فارسی | یک سوم دیه کامل | ۵۳۳٬۳۳۳٬۳۳۳ |
| از بین رفتن صدای قابل فهم بدون قطع زبان | دیه انسان کامل | ۱٬۶۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰ |
| تغییر صوت به گونه‌ای که مفهوم باشد ولی حالت طبیعی نداشته باشد | ارش (تعیین‌شده توسط پزشکی قانونی و قاضی) | متغیر |
| از بین رفتن صوت یا گویایی به‌صورت موقت | ارش | متغیر |
توجه داشته باشید که اگر صدا یا قدرت تکلم به دلیل قطع زبان از بین برود، دیه زبان به فرد تعلق می‌گیرد و دیه جداگانه‌ای برای صدا در نظر گرفته نمی‌شود. در مواردی که آسیب به‌صورت موقت یا غیرقابل سنجش با معیار ثابت باشد، مبلغ ارش توسط پزشکی قانونی بر پایه نوع، شدت و اثر طولانی‌مدت آسیب مشخص خواهد شد.
دیه از بین رفتن کامل صوت براساس ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی
در متن ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی آمده است: «از بین بردن صوت به‌طورکامل به گونه‌ای که شخص نتواند صدایش را آشکار کند، دیه کامل دارد؛ اگرچه بتواند با اخفات و آهسته صدایش را برساند.»
این ماده به صراحت بیان می‌کند که اگر فردی به گونه‌ای آسیب ببیند که نتواند صدایش را به‌طور طبیعی و آشکار بیان کند، حتی اگر قادر به صحبت با صدای آهسته یا زمزمه باشد، مستحق دریافت دیه انسان کامل است. دیه از بین رفتن کامل صوت در سال ۱۴۰۴ به شرح زیر تعیین می‌شود:
| نوع آسیب | نرخ دیه | مبلغ دیه (تومان) |
| دیه از بین رفتن کامل صوت | دیه انسان کامل | ۱٬۶۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰ |
توجه داشته باشید که دیه از بین رفتن صوت (توانایی تولید صدا) با از بین رفتن گویایی (توانایی بیان کلمات) متفاوت است. هر کدام در قانون مجازات اسلامی دیه جداگانه‌ای دارند.
در تعیین دیه صوت، توانایی صحبت با صدای آهسته تاثیری ندارد. یعنی حتی اگر فرد بتواند با صدای آهسته یا زمزمه صحبت کند، اما قادر به بیان صدا به‌طور طبیعی نباشد، دیه کامل به او تعلق می‌گیرد.
دیه از بین بردن کامل گویایی بدون قطع زبان در ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی
تعریف گویا بودن برای دیه لکنت زبان و دیه از بین بردن قدرت تکلم به شرح زیر است: افرادی که لکنت زبان دارند یا به کندی یا تندی سخن می‌گویند، یا برخی از حروف را نمی‌توانند تلفظ کنند، همچنان از نظر قانونی «گویا» محسوب می‌شوند.
براساس متن ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی: «از بین بردن گویایی به‌طور کامل و بدون قطع زبان، دیه کامل دارد و از بین بردن قدرت ادای برخی از حروف به همان نسبت دیه دارد».
در تبصره این ماده نیز اشاره شده است: «شخصی که دارای لکنت زبان است یا به کندی یا تندی سخن می‌گوید یا برخی از حروف را نمی‌تواند تلفظ کند، گویا محسوب می‌شود و دیه از بین بردن ادای هر حرف باتوجهبه تعداد حروف زبان تکلم مجنی‌علیه تعیین می‌شود. مانند اینکه از بین بردن قدرت ادای یک حرف شخص فارسی‌زبان، یک سی‌ودوم دیه کامل است».
بنابراین دیه از بین بردن توانایی ادای حروف در زبان فارسی به‌ازای هر حرف، در سال ۱۴۰۴ به‌صورت زیر محاسبه می‌شود:
| تعداد حروف از دست رفته | نرخ دیه | مبلغ دیه |
| ۱ حرف | ۳٫۱۲۵٪ دیه کامل | ۵۰٬۰۰۰٬۰۰۰ تومان |
| ۲ حرف | ۶٫۲۵٪ دیه کامل | ۱۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰ تومان |
| ۳ حرف | ۹٫۳۷۵٪ دیه کامل | ۱۵۰٬۰۰۰٬۰۰۰ تومان |
| ۴ حرف | ۱۲٫۵٪ دیه کامل | ۲۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰ تومان |
| ۵ حرف | ۱۵٫۶۲۵٪ دیه کامل | ۲۵۰٬۰۰۰٬۰۰۰ تومان |
درصدهای فوق براساس تقسیم دیه کامل بر ۳۲ حرف زبان فارسی محاسبه شده‌اند.
دیه عیب در گفتار یا ادای حروف براساس ماده ۶۹۹ قانون مجازات اسلامی
در متن ماده ۶۹۹ قانون مجازات اسلامی آمده: «جنایتی که موجب پیدایش عیبی در گفتار یا ادای حروف گردد یا عیب موجود در آن را تشدید کند، موجب ارش است».
ارش به خسارتی اطلاق می‌شود که برای آسیب‌هایی که در قانون دیه مشخصی برای آن‌ها تعیین نشده است، تعلق می‌گیرد. میزان ارش توسط قاضی و با مشورت پزشکی قانونی براساس شدت و تاثیر آسیب بر زندگی فرد تعیین خواهد شد. موارد مشمول ماده ۶۹۹ به شرح زیر هستند:
- دیه لکنت زبان: ایجاد لکنت زبان یا تشدید آن
- دیه ناتوانی ادای حروف: ناتوانی در تلفظ صحیح برخی حروف
- دیه عیب در ادای حروف: تغییر در نحوه ادای کلمات به‌گونه‌ای که فهم آن برای دیگران دشوار شود.
به‌طورکلی این ماده به مواردی که آسیب منجر‌به نقص جزیی یا تشدید نقص موجود شود و تعیین ارش اشاره دارد. برای مثال اگر برای لکنت زبان خفیف، ارش با نرخ ۵٪ از دیه کامل انسان تعیین شود، مبلغ دیه لکنت زبان ۸۰٬۰۰۰٬۰۰۰ تومان خواهد بود. توجه داشته باشید که این مقدار صرفا نمونه‌ای برای درک بهتر موضوع است و میزان دقیق ارش توسط قاضی و با مشورت پزشکی قانونی تعیین می‌شود.
دیه ادا کردن حرفی به‌جای حرف دیگر در ماده ۷۰۰ قانون مجازات اسلامی
در متن ماده ۷۰۰ قانون مجازات اسلامی آمده: «جنایتی که باعث شود مجنی‌علیه حرفی را به‌جای حرف دیگر ادا نماید، مانند آنکه به‌جای حرف «ل»، حرف «ر» تلفظ نماید، اگر عرفا عیب تلقی شود، موجب ارش است». موارد مشمول ماده ۷۰۰ به شرح زیر هستند:
- ایجاد یا تشدید نقص در تلفظ حروف به‌گونه‌ای که فرد حرفی را به‌جای حرف دیگر ادا کند.
- تغییر در نحوه ادای کلمات به‌گونه‌ای که فهم آن برای دیگران دشوار شود.
ارش ادا کردن حروف به جای یکدیگر، درصدی از دیه کامل است که مبلغ آن براساس نظر قاضی و شدت آسیب تعیین می‌شود.
دیه عیب در صوت براساس ماده ۷۰۱ قانون مجازات اسلامی
در متن ماده ۷۰۱ قانون مجازات اسلامی آمده: «جنایتی که موجب عیبی در صوت مانند کاهش طنین صدا، گرفتگی آن یا صحبت کردن از طریق بینی شود، ارش دارد». به این‌ترتیب موارد مشمول ماده ۷۰۱ برای دریافت دیه به شرح زیر هستند:
- کاهش طنین صدا.
- گرفتگی صدا.
- صحبت کردن از طریق بینی.
در این موارد به‌جای دیه مشخص، ارش تعلق می‌گیرد که میزان آن براساس شدت آسیب و نظر قاضی تعیین می‌شود.
دیه از بین رفتن صوت بعضی از حروف براساس ماده ۷۰۲ قانون مجازات اسلامی
در متن ماده ۷۰۲ قانون مجازات اسلامی آمده: «از بین رفتن صوت بعضی از حروف، موجب ارش است». موارد مشمول ماده ۷۰۲ برای دریافت دیه به شرح زیر هستند:
- ناتوانی در تلفظ صحیح برخی حروف به دلیل آسیب به تارهای صوتی یا اندام‌های مرتبط.
- از بین رفتن توانایی تولید صوت برای برخی حروف خاص
دیه زوال صوت و نطق براساس ماده ۷۰۳ قانون مجازات اسلامی
در متن ماده ۷۰۳ قانون مجازات اسلامی آمده: «در صورتی که جنایت علاوه‌بر زوال صوت، موجب زوال نطق نیز گردد، دو دیه ثابت می‌شود». زوال صوت به معنای از بین رفتن توانایی تولید صدا است؛ به‌طوری‌که فرد دیگر قادر به ایجاد صوت نباشد. زوال نطق نیز به از بین رفتن توانایی بیان کلمات و جملات اشاره دارد؛ حتی اگر فرد بتواند صدا تولید کند؛ اما قادر به صحبت کردن و انتقال مفاهیم نباشد.
در صورتی‌که جنایت منجر‌به از بین رفتن هر دو توانایی فوق شود، قانون‌گذار برای هریک دیه کامل در نظر گرفته است؛ بنابراین در مجموع دو دیه کامل به مجنی‌علیه تعلق می‌گیرد. براساس نرخ دیه کامل در سال ۱۴۰۴ مبلغ دیه زوال صوت و نطق براساس ماده ۷۰۳ قانون مجازات اسلامی به شرح زیر است:
| نوع آسیب | نرخ دیه | مبلغ دیه |
| دیه از بین رفتن هم‌زمان صوت و نطق | دو دیه انسان کامل | ۳٬۲۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰ تومان |
به دلیل اهمیت بالای این دو توانایی در زندگی فرد، قانون‌گذار برای هریک دیه کامل در نظر گرفته است.
نقش بیمه شخص ثالث در جبران آسیب‌های وارده به قدرت صوت و تکلم
بیمه شخص ثالث به‌عنوان یکی از مهم‌ترین بیمه‌های اجباری دارندگان وسایل نقلیه، نقشی کلیدی در جبران خسارت‌های ناشی از آسیب‌های جسمی مانند صدمات به صوت و گویایی دارد. در مواردی که بر اثر تصادف رانندگی، فردی به تارهای صوتی‌اش آسیب وارد شود یا قدرت تکلمش را از دست بدهد، شرکت بیمه موظف است دیه ناشی از این آسیب را مطابق با نرخ رسمی سال پرداخت کند. این تعهد شامل دیه کامل در صورت از دست رفتن کامل صوت یا پرداخت ارش در صورت آسیب جزیی مانند کاهش طنین صدا یا گرفتگی آن می‌شود. به‌این‌ترتیب، بیمه شخص ثالث این توانایی را دارد که بار مالی ناشی از این‌گونه آسیب‌های جدی را از دوش راننده بردارد و از پیچیدگی‌های حقوقی و پرداخت‌های سنگین جلوگیری کند.
از آنجایی‌که صدمات صوتی و گویایی ممکن است آثار عمیقی از لحاظ ارتباطی، اجتماعی و حرفه‌ای بر زندگی فرد داشته باشند، برخورداری از بیمه‌ای که این خسارات را پوشش دهد، ضرورتی انکارناپذیر است. به‌ویژه در حوادثی که به دلایل مختلف فرد زیان‌دیده امکان پیگیری قضایی فوری را ندارد، بیمه شخص ثالث بلافاصله وارد عمل می‌شود و از طریق صندوق خسارت‌های بدنی یا تعهدات مالی خود، مسیر جبران خسارت را هموار می‌سازد. در نتیجه این بیمه علاوه‌بر یک الزام قانونی، پشتوانه‌ای مطمئن برای حفظ حقوق قربانیان در حوادث رانندگی محسوب می‌شود.
دیه صوت و گویایی؛ جبران حقوقی آسیب‌های وارده به این توانایی زیستی
در نظام حقوقی ایران، دیه و ارش به‌عنوان ابزارهایی قانونی، جایگاه ویژه‌ای برای جبران آسیب‌های صوتی و گفتاری دارند. قانون مجازات اسلامی با در نظر گرفتن اهمیت صوت و گویایی به‌عنوان ابزاری برای ارتباطات انسانی، جبران مالی متناسبی را برای انواع آسیب‌های صوتی، مانند از بین رفتن کامل صدا، لکنت زبان، زوال نطق و اشکالات در گفتار تعیین کرده است. این قوانین، با تکیه بر اصول عدالت و جبران خسارت، از حقوق مجنی‌علیه حمایت کرده و به کاهش آثار مخرب روحی و اجتماعی ناشی از این نوع آسیب‌ها کمک می‌کند. قانون‌گذار با دقت شرایط مختلف آسیب به صوت و گویایی را در نظر می‌گیرد و برای هر نوع آسیب، بسته‌به شدت و میزان تاثیر آن بر توانایی‌های گفتاری فرد، دیه کامل یا ارش تعیین می‌کند.
سوالات متداول
- چه نوع آسیب‌هایی مشمول دیه صوت هستند؟
هرگونه آسیب که موجب از بین رفتن کامل یا جزیی صوت شود، مانند قطع تارهای صوتی، آسیب به حنجره یا عصب‌های مرتبط با گفتار، مشمول پرداخت دیه یا ارش است.
- دیه گویایی و دیه زبان چه تفاوتی با هم دارند؟
دیه گویایی مربوط به از دست دادن توانایی صحبت‌کردن است؛ در حالی‌که دیه زبان به آسیب فیزیکی به خود زبان، مانند قطع یا زخم آن، اختصاص دارد و به فرد دیه بریدن زبان یا آسیب جزیی به زبان تعلق می‌گیرد.
- دیه از دست رفتن کامل صوت و گویایی چقدر است؟
درصورتی‌که فرد قدرت بیان و توانایی ایجاد صوت را از دست بدهد، دیه آن معادل دیه انسان کامل خواهد بود.
- دیه لکنت زبان چقدر است؟
دیه لکنت زبان و دیه از بین رفتن ادای هر حرف باتوجهبه تعداد حروف زبان تکلم مجنی علیه، تعیین می‌شود.
- آیا جابه‌جا ادا کردن حروف هم مشمول دیه صوت و گویایی خواهد شد؟
بله؛ این آسیب اگر عرفا عیب تلقی شود، موجب ارش است.
- در صورت از بین رفتن صدا بر اثر حادثه‌ای مانند تصادف، چه مدارکی برای دریافت دیه لازم است؟
برای دریافت دیه صوت و گویایی، همراه داشتن گزارش رسمی تصادف، نظریه پزشکی قانونی مبنی‌بر نوع و شدت آسیب صوتی و مدارک شناسایی طرفین حادثه ضروری است.
