صفر تا صد مشاغل سخت و مشکلاتی که کارگران با آن‌ها مواجه‌اند!
مشاغل سخت و خطرناک، دسته‌ای از فعالیت‌های حرفهای هستند که به‌دلیل ماهیت و خصوصیات خاص خود، از لحاظ فیزیکی، روانی و ایمنی، چالش‌های زیادی برای کارگران ایجاد می‌کنند. در مقایسه با حرفه‌های دیگر، خطر مرگ یا آسیب در مشاغل سخت و زیان‌آور بیشتر است.
کارکنان این فعالیت‌ها در اغلب موارد، با مواد، تجهیزات یا محیط‌ها و موقعیت‌های خطرناکی سروکار دارند که بر سلامت و بهره‌وری آن‌ها تاثیرگذار است. فعالیت‌های صنعتی، حوزه‌های مختلفی مثل: بهداشت و درمان، آتش‌نشانی، خبرنگاری و… برخی از مشاغلی هستند که به دلایل مختلف، به آن‌ها سختی کار تعلق می‌گیرد.
در این مقاله، به بررسی کامل مشاغل سخت و خطرناک می‌پردازیم تا شما را با چالش‌های این نوع از فعالیت‌ها آشنا کنیم.
همه‌چیز درباره قانون کار ایران
اگر می‌خواهید همه‌چیز را درباره شرایط استخدام در ایران بدانید، باید به راهنمای قانون کار مراجعه کنید. مبارزات ۳ اتحادیه کارگری (موسسان شورای متحده مرکزی اتحادیه‌های کارگران و زحمت‌کشان ایران)، منجر شد تا دولت، لایحه قانون کار را در سال ۱۳۲۳ تصویب و به مجلس ارسال کند. دو سال بعد، مجلس شورای اسلامی اولین قانون کار ایران را تصویب کرد.
عدم پذیرش این قانون توسط شرکت نفت انگلیس، به اعتصاب کارگران در بخش‌های مختلف صنعت نفت و به‌دنبال آن، درگیری‌های گسترده با پلیس منجر شد. دولت منوچهر اقبال (یکی از نخست‌وزیران ایران) در سال ۱۳۳۷ و با مشاوره سازمان بین‌المللی کار، قانون کار جدیدی به مجلس فرستاد که در تاریخ ۲۶ اسفند همان سال، جایگزین قانون قبلی شد.
پس از انقلاب ۵۷، گروه‌های کارگری خواستار اصلاح این قانون بودند؛ بااینحال، طی سال‌های ۵۸ تا ۶۹، قانون کاری در ایران وجود نداشت! در مجلس سوم، قانون کار جدیدی تصویب شد که شورای نگهبان به‌دلیل مغایرت بخش‌هایی از آن با احکام شرعی، آن را تایید نکرد. در نهایت، روح‌الله خمینی با تاسیس «مجمع تشخیص مصلحت نظام» و بررسی دوباره قانون، قانون کار ایران را در ۲۹ آبان سال ۱۳۶۹ تصویب کرد.
پس از این تاریخ، تغییرات متعددی در قانون کار رخ داد که با استقبال و گاهی اعتراض کارگران همراه بود. در این قسمت، مهم‌ترین قوانین کار در سال‌های اخیر را بررسی می‌کنیم. (دقت کنید که بر اساس قانون جدید، مفاد قانون کار شامل کارگاه‌هایی با کمتر از ۵ کارگر نمی‌شود)
الف) قوانین کار
برخی از مهم‌ترین نکاتی که باید درباره قانون کار ایران بدانید، شامل موارد زیر است:
- شورای عالی کار، سالانه حداقل دستمزدی را برای کارکنان تعیین می‌کند؛
- اگرچه از نظر تئوری، کارگران ایرانی می‌توانند اتحادیه‌های کارگری تشکیل دهند، در کشور نظام صنفی وجود ندارد. خانه کارگر، یک نهاد تحت‌حمایت دولت و نماینده کارگران است. در بیشتر مناطق، اتحادیه‌های صنفی به‌صورت محلی فعالیت می‌کنند؛ اما معمولا به صدور اعتبارنامه و مجوز محدود می‌شوند؛
- کارگران اجازه اعتصاب ندارند؛
- صاحبان کسب‌وکار اجازه دارند که هم نیروهای داخلی و هم خارجی را برای موقعیت‌های تعیین‌شده استخدام کنند؛
- همه قراردادهای کاری کتبی، شفاهی، موقت و نامحدود به رسمیت شناخته شده‌اند؛
- استخدام کارکنان با قراردادهای شش‌ماهه متوالی، غیرقانونی است؛
- صاحبان کسب‌وکار نمی‌توانند کارکنان خود را بدون اثبات تخلف جدی اخراج کنند؛
- برای حل‌وفصل اختلافات کارگری، شورایی تعیین شده است که در بیشتر مواقع، به‌نفع کارمندان رای می‌دهد؛
- حداقل سن کارکنان در ایران (به‌جز بخش‌های بزرگ اقتصادی، شامل صنایع کشاورزی، شرکت‌های خانوادگی و…)، ۱۵ سال است.
ب) درون‌مایه قراردادهای کاری در ایران
در یک قرارداد معتبر و قانونی، موارد زیر درج شده است:
- نوع شغل، حرفه یا وظیفه‌ای که به عهده کارگر است؛
- حداقل دستمزد اداره کار و مزایا؛
- ساعات کار، تعطیلات و مرخصی؛
- محل انجام وظایف؛
- مدت دوره آزمایشی (اگر وجود داشت)*؛
- تاریخ عقد قرارداد؛
- مدت اشتغال؛
- سایر شرایط و بندهایی که با توجه به ماهیت شغل تعیین می‌شود.
*در رابطه با مورد ۵، لازم است بدانید که در برخی از مشاغل، کارفرماها برای کارمندان خود یک دوره آزمایشی تعریف می‌کنند. توجه کنید که این بازه زمانی نباید برای کارگران غیرماهر از یک ماه و برای کارگران حرفهای، از ۳ ماه بیشتر شود.
طرفین قرارداد (کارفرما یا کارمند) نیز می‌توانند ارتباط کاری خود را در طول دوره آزمایشی قطع کنند. البته اگر کارفرما این‌کار را انجام دهد، باید اجرت تمام مدت دوره آزمایشی را به کارگر بپردازد.
پ) قوانین تعلیق قرارداد کاری
کارمندان می‌توانند تحت شرایط خاصی، قرارداد کاری خود را تعلیق کنند. این شرایط، به شرح زیر است:
- مدت خدمت سربازی یا ثبت‌نام داوطلبانه هنگام جنگ (این بازه زمانی باید به عنوان سابقه کار در نظر گرفته شود)؛
- تعطیلی کارگاه یا بخش‌هایی از آن، به دلایل ضروری؛
- مرخصی تحصیلی (تا ۴ سال)؛
- مدت بازداشت (اگر به محکومیت منجر نشود).
اگر شرایطی که موجب تعلیق قرارداد شده است از بین برود، کارفرما باید به کارمند خود اجازه بازگشت بدهد. اگر موقعیت او با شخص دیگری پر یا به‌طور کلی حذف شده بود نیز کارفرما موظف است تا موقعیت مشابهی برای کارمند فراهم کند.
ت) قوانین فسخ قرارداد کار
فسخ قرارداد کاری، فقط در صورتی مجاز است که کارمند:
- فوت کرده باشد؛
- بازنشسته شده باشد؛
- استعفا داده باشد؛
- به‌طور کلی ناتوان شده باشد؛
- مدت قرارداد کاری‌اش، منقضی شده باشد؛
- در قراردادهای خاص، کارش منعقد شده باشد.
در چنین شرایطی، کارفرما باید با توجه به سنوات خدمت، مزایای کارمند را پرداخت کند.
ث) قوانین اخراج کارمند
تنها در صورتی می‌توان یک کارمند را اخراج کرد که شورای اسلامی کار یا هیات تشخیص کار، آن را تایید کرده باشد! سهل‌انگاری کارگر در انجام وظایفی که دارد یا تخلف از آیین‌نامه انضباطی کارفرما، از دلایلی هستند که می‌توانند به اخراج او منجر شوند.
ج) منافع سنوات و فسخ
با توجه به قانون کار، غرامت‌های زیر به کارمند اخراج‌شده، ازکارافتاده یا تعلیق‌شده اختصاص پیدا می‌کند:
- کارمند تعلیق‌شده: اگر کارمندی بدون دلیل تعلیق شده باشد، کارفرما باید علاوه بر بازگرداندن او، تمام خسارات و غرامت‌های ناشی از تعلیق غیرقانونی را پرداخت کند؛
- کارمند اخراج‌شده/بازنشسته: کارفرما موظف است که به ازای هر سال خدمت کارمند، به اندازه ۳۰ روز به او حقوق بدهد؛
- کارمند ازکارافتاده: مشابه مورد بالا باید به ازای هر سال سابقه کار، به میزان ۳۰ روز حقوق به کارمندان پرداخت شود. همچنین، اگر از کارافتادگی یک کارمند به‌دلیل شرایط کاری باشد، این مقدار به ۶۰ روز تغییر می‌کند.
چ) ساعات کاری و اضافه‌کار
یک هفته کاری در ایران، ۴۴ ساعت است. معمولا، کارمندان از شنبه تا چهارشنبه (۸ ساعت در روز) و پنج‌شنبه‌ها (۴ ساعت در روز) کار می‌کنند. اگر یک کارمند بیشتر از این ساعت‌های تعیین‌شده کار کرده باشد، باید به اندازه ۴۰٪ بالاتر از دستمزد ساعتی خود، اضافه‌کاری بگیرد. البته قبل از همه‌چیز، کارمند باید از شرایط اضافه‌کاری آگاه باشد و با آن موافقت کند.
ح) تعطیلات و مرخصی
کارگران در همه تعطیلات رسمی دولتی تعطیل هستند. اگر یک کارمند در این تعطیلات کار کند، باید به او حقوق اضافه‌کاری تعلق بگیرد. به علاوه، کارکنان می‌توانند در سال به اندازه یک ماه مرخصی سالانه داشته باشند.
آن‌ها همچنین اجازه دارند که تا ۹ روز از مرخصی سالانه خود را پس‌انداز کنند و به‌دلیل ازدواج یا فوت همسر، پدر، مادر یا فرزند خود، تا ۳ روز مرخصی استحقاقی بگیرند.
خ) مرخصی زایمان
زنان کارمند، ۹۰ روز مرخصی زایمان دارند. مرخصی زایمان باید در سابقه کار کارمند لحاظ شود و کارفرما موظف است که علاوه بر پرداخت حقوق در این بازه، همان موقعیت کاری را پس از بازگشت او فراهم کند.
د) اشتغال اتباع خارجی
اشتغال اتباع خارجی بدون داشتن مجوز کار معتبر، غیرقانونی است (البته این قانون، شامل حال دیپلمات‌ها، کارمندان سازمان ملل و خبرنگاران مطبوعات خارجی نمی‌شود). اتباع خارجی تنها در صورتی می‌توانند مجوز کار بگیرند که شرایط زیر، فراهم باشد:
- اتباع ایرانی در موقعیت تعیین‌شده، تخصص نداشته باشند؛
- تبعه خارجی،برای این سمت واجد شرایط باشد؛
- از تخصص اتباع خارجی برای آموزش و جایگزینی افراد ایرانی در آینده استفاده شود.
توجه کنید که مجوز کار این افراد، حداکثر برای یک سال صادر می‌شود. همچنین ویزای خروج نیز تنها در صورتی صادر خواهد شد که اتباع، مالیات‌ها، عوارض و… را پرداخت کرده باشند.
ذ) مراقبت‌های بهداشتی
طبق قانون، کارفرمایان باید همه کارمندان خود را بیمه کنند!
قانون اساسی به ایرانیان حق برخورداری از مراقبت‌های بهداشتی اولیه را ارائه می‌کند. کلینیک‌های دولتی زیادی در سراسر کشور وجود دارد که این مراقبت‌ها و خدمات پزشکی را با هزینه‌ای کم، در اختیار مراجعان قرار می‌دهند. اگرچه امکانات پزشکی تخصصی در مناطق شهری بیشتر است، جوامع روستایی کشور نیز دسترسی خوبی به پزشکان عمومی دارند.
ر) حمایت‌های اجتماعی
کشور ایران، یک سیستم جامع حمایت اجتماعی با حدود ۲۸ برنامه و کمک‌های اجتماعی و امدادرسانی در حوادث طبیعی دارد. این برنامه‌ها شامل آموزش و کمک به افراد در پیداکردن کار، ارائه بیمه‌نامه‌های درمانی و بیکاری، ازکارافتادگی، مستمری بازماندگی، سالمندی، توان‌بخشی، نقل‌وانتقالات غیرنقدی (مثل یارانه) و… است.
درحالی‌که فشارهای بازار کار به دلایل مختلفی ازجمله پویایی‌های جمعیتی، در حال افزایش است، اقتصاد ایران همچنان قادر به ایجاد مشاغل موردنیاز کافی برای جذب جریان‌های جدید به بازار و کاهش بیکاری نیست!
با توجه به این شرایط، کارفرماها موظف‌اند که علاوه بر پرداخت مالیات بر درآمد، به صندوق تامین اجتماعی و اشتغال کشور نیز کمک کنند. حق‌بیمه تامین اجتماعی و بیکاری ۷٪ توسط حقوق کارمند (۱۸ تا ۶۵ سال)، ۲۰٪ الی ۲۳٪ توسط کارفرما و ۳٪ توسط دولت پرداخت می‌شود.
کارکنان مستقل یا خوداشتغال نیز بسته به نوع پوشش بیمه‌ای خود، ۱۲٪ الی ۱۸٪ آن را پرداخت می‌کنند. بیمه تامین اجتماعی ایران، امنیت کارکنان را در مقابل مواردی مانند بیکاری، سالمندی یا بازنشستگی و حوادث شغلی، تضمین می‌کند.
به چه مشاغلی، مشاغل سخت و زیان‌آور می‌گویند؟
مشاغل سخت، مشاغلی هستند که انجام‌دادن آن‌ها به علت ماهیت حرفه یا شرایط محیطی، ایمنی و سلامت کارگران را به خطر می‌اندازد. طبق تبصره ۲ اصلاحی ماده ۷۶ قانون تامین اجتماعی:
«کارهای سخت و زیان‌آور، کارهایی است که در آن‌ها عوامل فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی و بیولوژیکی محیط کار، غیراستاندارد بوده و در اثر اشتغال کارگر، تنشی به مراتب بالاتر از ظرفیت‌های طبیعی (جسمی و روانی) در وی ایجاد گردد که نتیجه آن، بیماری شغلی و عوارض ناشی از آن بوده و بتوان با به‌کارگیری تمهیدات فنی، مهندسی، بهداشتی، ایمنی و…، صفت سخت و زیان‌آوربودن را از آن مشاغل، کاهش یا حذف نمود.»
برای رفع مخاطرات شغلی و حفاظت از سلامت کارگران در مشاغل سخت و زیان‌آور، اقداماتی مانند ایجاد شرایط بهداشتی مناسب، ارائه آموزش‌های لازم در زمینه ایمنی، تهیه تجهیزات حفاظت فردی، محدودکردن ساعات کاری و استفاده از نیروی کار جانبی انجام می‌شود. به علاوه، کارگران شاغل در مشاغل سخت و زیان‌آور می‌توانند از مزایایی مانند بازنشستگی پیش از موعد، مرخصی استعلاجی و… استفاده کنند.
انواع مشاغل سخت
به‌طور کلی، مشاغل سخت و زیان‌آور توسط شورای عالی کشور به ۲ گروه «الف» و «ب» دسته‌بندی شده‌اند:
| الف | ماهیت این مشاغل، سخت و زیان‌آور است؛ ولی کارفرما می‌تواند و موظف است که با انجام اقدامات ایمنی و بهداشتی، خطر آن‌ها را کاهش داده یا کاملا از بین ببرد. |
| ب | ماهیت سختی دارند و حتی با آماده‌سازی‌های ایمنی/بهداشتی نیز خطرناک هستند. |
برخی از مواردی که سخت یا زیان‌آوربودن یک حرفه را تعیین می‌کنند نیز عبارت‌اند از:
- مواجهه با مواد شیمیایی سمی و خطرناک: کار در معادن یا کارخانه‌های تولید مواد شیمیایی؛
- کار در ارتفاع و احتمال سقوط: کارگران ساختمانی؛
- کار در شرایط سخت جوی: کارگران نفت و گاز؛
- پرتوگیری و قرارگرفتن در معرض اشعه: کارگران نیروگاه‌های هسته‌ای؛
- احتمال بروز حوادث و آسیب‌های جسمی: رانندگان حمل‌ونقل عمومی یا کامیون‌داران.
لیست مشاغل سخت و زیان‌آور وزارت کار، بر چه اساسی تعیین می‌شود؟
معیارهای تعیین مشاغل سخت و زیان‌آور، به شرایط محلی و بین‌المللی بستگی داشته و توسط وزارت کار یا نهادهای ذی‌ربط، تعیین می‌شود. در اغلب موارد، این معیارها شامل موارد زیر هستند:
- شرایط فیزیکی و روانی شغل؛
- سطح خطر مربوط به شغل؛
- عوامل ایمنی؛
- تاثیر شغل بر سلامت فردی کارگران؛
- و… .
در برخی از کشورها، تعیین مشاغل سخت به‌شکل رسمی و تحت نظارت دولتی انجام می‌شود. همچنین، این معیارها با همکاری انجمن‌ها و سازمان‌های متخصص، کارشناسان بهداشت حرفهای و ایمنی سازمان مربوطه، مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌گیرند. در ایران نیز وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، مشاغل سخت و زیان‌آور را بر اساس میزان مخاطرات شغلی و سلامت کارگران تعیین می‌کند.
آشنایی با معیارهای مشاغل سخت تامین اجتماعی
لیست مشاغل سخت تامین اجتماعی با مشاغل وزارت کار، کمی متفاوت است. سازمان تامین اجتماعی برای تعیین این مشاغل، علاوه بر شرایط کار، به موارد دیگری نیز توجه می‌کند. در واقع این سازمان با توجه به این‌که مسئول پرداخت مستمری بازنشستگی به کارگران است، مشاغلی را سخت تشخیص می‌دهد که کارگر نتواند فعالیت خود را در آن، تا سن قانونی بازنشستگی ادامه دهد.
به همین دلیل، برخی مشاغل توسط تامین اجتماعی به عنوان مشاغل سخت شناخته می‌شوند؛ اما در لیست مشاغل سخت وزارت کار قرار ندارند. تعداد قابل‌توجهی از حرفه‌های مشترک نیز بین این دو لیست وجود دارد. شرایط لازم برای تعیین یک حرفه به عنوان «شغل سخت و زیان‌آور» توسط سازمان تامین اجتماعی، به شرح زیر است:
- داشتن شرایط کاری دشوار و زیان‌آور: مانند کار در معرض مواد شیمیایی خطرناک، کار در ارتفاع، پرتوگیری و سایر موارد؛
- داشتن سابقه کاری طولانی: برخورداری از دست‌کم ۲۰ الی ۲۵ سال سابقه کار در شغل سخت برای استفاده از مزایای بازنشستگی پیش از موعد؛
- عدم توانایی ادامه کار تا رسیدن به سن بازنشستگی: عدم امکان ادامه فعالیت شغلی تا رسیدن به سن قانونی بازنشستگی به دلیل شرایط سخت و فرسایشی کار.
در صورتی که یک حرفه شرایط فوق را داشته باشد، سازمان تامین اجتماعی می‌تواند آن را به عنوان شغل سخت شناسایی کرده و مشمول مزایای بازنشستگی پیش از موعد قرار دهد. لیست مشاغل سخت، توسط شورای عالی تامین اجتماعی تعیین و ابلاغ می‌شود و کارگر باید در مشاغل مصرح این لیست، مشغول‌به‌کار باشد.
ممنوعیت مشاغل سخت و زیان‌آور زنان
با توجه به ماده ۷۵ قانون کار، انجام کارهای سخت و خطرناک و حمل بار بیشتر از حد مجاز (با دست و بدون استفاده از تجهیزات مکانیکی)، برای کارگران زن ممنوع است؛ بنابراین، یکی از مهم‌ترین شرایط مربوط به اشتغال بانوان، ممنوعیت آن‌ها در انجام این قبیل کارها و عدم ارائه لیست مشاغل سخت و زیان‌آور زنان است. توجه کنید که تعیین نوع مشاغل سخت، میزان و دستورالعمل آن‌ها، توسط شورای عالی کار پیشنهاد شده و وزیر کار و امور اجتماعی، آن‌ها را به تصویب می‌رساند.
۲۰ شغل سخت و زیان‌آور شورای عالی کار
در سال‌های اخیر، شورای عالی کار و شورای عالی حفاظت فنی و بهداشت کار، لیست‌های غیررسمی متعددی از مشاغل سخت و زیان‌آور منتشر کرده‌اند؛ بااینحال، هیچ جدول رسمی و ثابتی برای مشاغلی که به آن‌ها سختی کار تعلق می‌گیرد، وجود ندارد و معیارهای سازمان‌ها برای این امر، متفاوت است.
بر اساس قانون جدید سال ۱۴۰۲، کارگران باید درخواست سختی کار خود را به‌صورت جداگانه ثبت کنند تا کارشناسان با بررسی آن، وضعیت شغلی آن‌ها را از نظر زیان‌آور و خطرناک‌بودن، تشخیص دهند. در صورتی که به یک حرفه سختی کار تعلق بگیرد، کارگر می‌تواند از مزایای آن استفاده کند.
با همه این‌ها، شورای عالی کار ۲۰ شغل را در لیست مشاغل سخت و زیان‌آور خود معرفی کرده و به تصویب وزارت کار و بهداشت رسانده است:
| ۱ | کار در معدن (شامل اشتغال در هر معدن زیرزمینی یا روی زمین، به نحوی که کارگر در راهروهای سرپوشیده و تونل‌ها مشغول‌به‌کار باشد). |
| ۲ | هرگونه فعالیتی که کارگر در بخش استخراج معادن انجام دهد. |
| ۳ | حفر قنات‌ها، چاه‌های مختلف، فاضلاب، تونل‌های زیرزمینی، فاضلاب‌ها و انواع مخازن سرپوشیده |
| ۴ | تخلیه و حمل مواد مذاب کوره‌های در حال کار (هر نوع فعالیت در مجاورت کوره‌های ذوب که در زمان انجام کار، کارگران در معرض حرارت یا بخار باشند) |
| ۵ | فعالیت در کارگاه‌های دباغی، روده‌پاک‌کنی و سالامورسازی و کارهای مستمر در گندآب‌رو‌ها، جمع‌آوری و دفن زباله‌های شهری |
| ۶ | اشتغال در واحدهای دام‌داری و طیور (انبار کود، نظافت طویله، سالن‌های پرورش طیور، اصطبل و موارد مشابه) |
| ۷ | فعالیت مستمر روی خط‌ها و پست‌های انتقال برق (با فشار بیشتر از ۶۳ کیلوولت) |
| ۸ | اشتغال در حوزه شن‌پاشی، پخت آسفالت دستی، مالچ‌پاشی و قیرپاشی |
| ۹ | مشاغلی که در آن، کارگران در معرض اشعه‌های رادیواکتیو و پرتوهای یون‌ساز قرار می‌گیرند |
| ۱۰ | کار در محیط‌های پرفشار (مثل غواصی) |
| ۱۱ | فعالیت در انواع محیط‌هایی که آلودگی صوتی بالایی دارند |
| ۱۲ | اشتغال در بخش سم‌پاشی یا ضدعفونی‌کردن محیط‌های آلوده (مثل طویله‌ها و مرغ‌داری‌ها) |
| ۱۳ | کار با وسایل ارتعاش‌آور |
| ۱۴ | اشتغال در بخش‌های تولید، ترکیب سم‌ها و حشره‌کش‌ها |
| ۱۵ | افراد شاغل در زندان‌ها و ندامتگاهها (که مستقیما با افراد زندانی ارتباط دارند) |
| ۱۶ | اشتغال در مجموعه‌های روان‌درمانی (افرادی که مستقیما با بیماران روانی در ارتباط هستند) |
| ۱۷ | اشتغال در حوزه‌های مامایی، فوریت‌های پزشکی، کارشناسی علوم آزمایشگاهی و مشاغل زیرمجموعه آن‌ها |
| ۱۸ | خبرنگاری |
| ۱۹ | آتش‌نشانی |
| ۲۰ | رانندگان حمل‌ونقل بار و مسافر داخل و خارج‌شهر، راه‌داران و راننده‌های وزارت راه و شهرسازی شاغل در جاده‌های کشور |
به این حرفه‌ها در همه شرایط و حالات، سختی کار تعلق می‌گیرد. در ادامه، دلیل سخت و زیان‌آوربودن این مشاغل را با هم بررسی می‌کنیم.
۱) کار در معدن
هر حرفهای که شامل اشتغال در معادن زیرزمینی یا روی زمین (چنانچه کارگر در راهروهای سرپوشیده و تونل‌ها فعالیت کند) باشد، شامل سختی کار می‌شود. شرایط محیط کار کارگران معدن، همواره درحال تغییر است. بسیاری از آن‌ها در اتمسفر بدون نور طبیعی یا تهویه مشغول‌به‌کار هستند و برای اطمینان از عدم واکنش فوری لایه‌های اطراف، در زمین فضای خالی ایجاد می‌کنند.
علی‌رغم تلاش‌های بسیاری از کشورها، آمار مرگ‌ومیر، جراحت و بیماری در میان کارگران معدن در جهان به این معنی است که در بیشتر مناطق، کار در معدن یکی از سخت‌ترین و خطرناک‌ترین مشاغل محسوب می‌شود.
اگرچه کارگران معدن تنها یک درصد از نیروی کار جهان را تشکیل می‌دهند، مسئول ۸٪ حوادث مرگ‌بار در محل کار هستند! به علاوه، تعداد کارگرانی که تحت‌تاثیر بیماری‌های شغلی ناتوان‌کننده (مانند بیماری‌های ریوی، کاهش شنوایی و…) هستند، در حال افزایش است.
۲) استخراج
بسیاری از مشاغل مربوط به معدن، نامطمئن هستند و فاصله زیادی با استانداردهای بین‌المللی و ملی کار دارند. به‌طور معمول، نرخ تصادفات در معادن کوچک، ۶ یا ۷ برابر بیشتر از معادن بزرگ‌تر است! هر فعالیتی که کارگران در بخش استخراج معدن (انفجار، جداکردن، حمل مواد جداشده بر اثر انفجار، اداره تاسیسات و…) انجام می‌دهند، مشمول سختی کار می‌شود. به‌دلیل ماهیت خطرناک این بخش، سازمان جهانی کاری (ILO) همیشه دغدغه بهبود کار و زندگی کارگران حوزه استخراج را داشته است.
۳) حفاری
خطرات و چالش‌های مختلف حفاری (حفر چاه، قنات یا…)، آن را به یک کار خطرناک تبدیل کرده است. برخی از مهم‌ترین دلایلی که مشاغل مربوط به این حوزه در رده مشاغل سخت و زیان‌آور قرار می‌گیرند، به شرح زیر است:
- خطرات زمین‌شناسی و زیست‌محیطی: شرایط زیرسطحی، غیرقابل پیش‌بینی است و حفاران را با حوادثی مانند ریزش یا انفجار، مواجه می‌کند.
- محیط‌های پرفشار: در اغلب موارد، حفاری شامل کار با مایعات و گازهای پرفشار است. آزادشدن ناگهانی فشار، می‌تواند به صدمات جدی یا مرگ منجر شود؛ به‌طوری که یکی از نگرانی‌های مهم در عملیات حفاری، فوران غیرقابل کنترل سیالات است.
- ماشین‌آلات و تجهیزات: در عملیات حفاری، از ماشین‌آلات سنگین و تجهیزات تخصصی استفاده می‌شود. در صورت رعایت‌نکردن اقدامات ایمنی و نگهداری نامناسب این ماشین‌ها، کارگران با خطر جراحت یا حتی مرگ روبه‌رو خواهند بود.
- قرارگرفتن در معرض مواد شیمیایی: در فرآیند حفاری، از سیالات و مواد شیمیایی مختلفی استفاده می‌شود. در صورت عدم مدیریت صحیح، قرارگرفتن در معرض این مواد شیمیایی می‌تواند به مشکلات سلامتی متعددی منجر شود.
- صدا و ارتعاش: فعالیت‌های حفاری با ایجاد سطح بالایی از سروصدا و ارتعاش، سلامتی کارگران را در طولانی‌مدت تهدید می‌کند. قرارگرفتن در معرض چنین شرایطی می‌تواند به کاهش شنوایی منجر شود.
- مخازن سرپوشیده: برخی از عملیات حفاری شامل کار در فضاهای محدود و سرپوشیده (مانند چاه‌ها یا تونل‌های زیرزمینی)، خطرات بیشتری به همراه دارند. کیفیت پایین هوا، محدودیت مسیرهای فرار و مشکلات عملیات نجات در مواقع اضطراری، از مهم‌ترین مواردی است که سلامتی و امنیت کارگران را در این حوزه تهدید می‌کند.
- شرایط آب‌وهوا: کارگرانی که در فضای باز به عملیات حفاری می‌پردازند، شرایط آب‌وهوایی متنوعی را تجربه می‌کنند. کار در شرایط نامساعد جوی (دمای زیاد، طوفان و حوادث طبیعی)، خطر تصادفات شغلی را افزایش می‌دهد.
۴) فعالیت در مجاورت کوره‌های ذوب
تخلیه و حمل مواد مذاب و هرگونه فعالیت در کنار کوره‌های ذوب، به‌دلایل متعددی یک شغل سخت و زیان‌آور محسوب می‌شود:
- دمای بالا: کوره‌های ذوب، اغلب در دمای بیش از هزاران درجه سانتی‌گراد کار می‌کنند. قرارگرفتن در معرض چنین گرمای شدیدی می‌تواند به سوختگی‌های شدید، گرمازدگی و بیماری‌های مرتبط با دمای بالا منجر شود.
- سطوح و تجهیزات داغ: تجهیزات و سطوح اطراف کوره‌های ذوب، به‌شدت داغ می‌شوند. ممکن است که کارگران به‌صورت تصادفی با سطوح داغ تماس پیدا کنند. این امر می‌تواند به سوختگی یا آسیب‌های دیگر منجر شود.
- قرارگرفتن در معرض فلز مذاب: ممکن است بعضی از کارگرانی که در مجاورت کوره‌های ذوب کار می‌کنند، در معرض تماس با فلز مذاب قرار بگیرند که صدمات شدیدی به دنبال دارد.
- استنشاق دودهای خطرناک: در اغلب موارد، فرآیند ذوب فلزات به آزادشدن بخار و گاز منجر می‌شود. استنشاق این مواد می‌تواند به مشکلات تنفسی منجر شود.
- فضاهای کوچک: در برخی از عملیات ذوب، کارگران باید برای تعمیر، نگهداری و فعالیت‌های مشابه، وارد فضاهای محدود و مخازن سرپوشیده شوند. این فضاها، کارکنان را در معرض خطرات زیادی قرار می‌دهد.
- صدا و ارتعاش: کوره‌های ذوب و ماشین‌آلات مربوطه با ایجاد سطوح بالایی از سروصدا و ارتعاش، به کاهش شنوایی کارگران و مشکلات اسکلتی-عضلانی آن‌ها در طولانی‌مدت منجر می‌شوند.
- چالش‌های ارگونومیکی: در صورت عدم رعایت ارگونومی مناسب و اقدامات ایمنی، فعالیت‌های فیزیکی در مجاورت کوره‌های ذوب (مانند بلندکردن اجسام سنگین، قرارگرفتن در وضعیت‌های نامناسب و…) می‌تواند به اختلالات اسکلتی-عضلانی منجر شود.
۵) فعالیت در کارگاه‌های دباغی، سالامورسازی و…
اشتغال در کارگاه‌های چرم‌سازی، تمیزکردن روده و فعالیت مداوم در فاضلاب، جمع‌آوری و دفن زباله‌های شهری، به‌دلیل انواع خطرات بهداشتی و ایمنی مرتبط با هر یک از این وظایف، شغل‌های خطرناکی محسوب می‌شوند. برخی از مهم‌ترین دلایلی که این مشاغل را در دسته مشاغل سخت و زیان‌آور قرار می‌دهد، عبارت‌اند از:
- قرارگرفتن در معرض مواد شیمیایی (کارگاه‌های چرم‌سازی): کارخانه‌های دباغی در فرآیند تولید چرم، از مواد شیمیایی مختلفی مانند اسیدها، حلال‌ها و فلزات سنگین استفاده می‌کنند. کارگرانی که در طولانی‌مدت در معرض این مواد شیمیایی قرار می‌گیرند، با مشکلات التهاب پوست، تنفسی و… مواجه می‌شوند.
- گردوغبار و ذرات معلق (کارگاه‌های دباغی): پردازش چرم (به‌ویژه هنگام برش، سنباده‌زدن و…)، می‌تواند گردوغبار و ذرات معلقی ایجاد کند. استنشاق این ذرات به مشکلات تنفسی منجر شود و به بیماری‌هایی مانند آسم بیانجامد.
- صدا و ارتعاش (کارگاه‌های دباغی): ماشین‌آلات مورداستفاده در دباغی‌ها می‌توانند سطح بالایی از صدا و ارتعاش ایجاد کنند. قرارگرفتن طولانی‌مدت در معرض این شرایط، منجر به مشکلاتی مانند کاهش شنوایی و اختلالات اسکلتی-عضلانی شود.
- خطرات بیولوژیکی (پاک‌سازی روده): تمیزکردن روده، شامل دست‌زدن به اندام‌های حیوانی است. این اندام‌ها حامل خطرات بیولوژیکی مانند باکتری‌ها و انگل‌ها هستند. اگر اقدامات بهداشتی و ایمنی مناسب رعایت نشود، کارگران در معرض خطر عفونت و بیماری قرار می‌گیرند.
- خطرات بیولوژیکی و شیمیایی (جمع‌آوری و دفن زباله): پسماندهای شهری می‌توانند حاوی انواع خطرات بیولوژیکی و شیمیایی (مثل پاتوژن‌ها، سموم و آلاینده‌ها) باشند. بدون رعایت نکات ایمنی و حفاظتی مناسب، کارگران در معرض خطر عفونت، مشکلات تنفسی یا سایر چالش‌های سلامتی قرار می‌گیرند.
- فضاهای کوچک و سرپوشیده (کار در فاضلاب): فعالیت مداوم در فاضلاب، کارگران را با خطراتی مانند تهویه ضعیف، خفگی و قرارگرفتن در معرض گازهای سمی مواجه می‌کند.
- قرارگرفتن در معرض مواد خطرناک (جمع‌آوری و دفن زباله‌های شهری): ممکن است کارگرانی که در زمینه جمع‌آوری و دفن زباله‌های شهری فعالیت دارند، با مواد خطرناکی ازجمله مواد شیمیایی ماس پیدا کنند. این موارد می‌تواند به صدمات، عفونت‌ها و سایر مشکلات سلامتی منجر شود.
- استرس روانی-اجتماعی: فعالیت مداوم در فاضلاب یا برخورد با زباله‌های شهری می‌تواند از نظر ذهنی و عاطفی چالش‌برانگیز باشد. کارگران می‌توانند به‌دلیل ماهیت کار خود، با مشکلات روانی و اجتماعی متعددی روبه‌رو شوند.
۶) فعالیت در واحدهای دام و طیور
فعالیت در حوزه دام و پرندگان، به‌دلیل ترکیبی از خطرات فیزیکی، بیولوژیکی و شیمیایی مرتبط با جابه‌جایی حیوانات و وظایف مختلف مرتبط با مراقبت و مدیریت دام، خطرناک تلقی می‌شود.
آسیب‌های جسمی
کارکردن با حیوانات بزرگ‌تر، کارگران را با خطر صدمات جسمی (مانند لگد، گازگرفتن یا له‌شدگی) روبه‌رو می‌کند. ممکن است که حیوانات غیرقابل پیش‌بینی باشند و تهاجمی یا ترسیده رفتار کنند. وظایف روزانه در واحدهای دام و طیور، می‌تواند شامل کارهایی مانند بلندکردن و تمیز کردن حیوانات باشد. تکرار طولانی‌مدت این حرکات می‌تواند به آسیب‌های اسکلتی-عضلانی، مانند کشیدگی و رگ‌به‌رگ‌شدن، منجر شود.
بیماری‌های زئونوز
دام‌ها می‌توانند ناقل بیماری‌های قابل‌انتقال به انسان (زئونوز) باشند؛ بنابراین، ممکن است کارگرانی که در واحدهای دام و طیور مشغول‌به‌کار هستند، در معرض خطر ابتلا به عفونت‌های ناشی از تماس مستقیم با حیوانات، فضولات حیوانی یا سطوح آلوده باشند.
مشکلات تنفسی
گردوغبار، ذرات معلق و آلرژن‌های تولیدشده در واحدهای دام‌داری، می‌توانند کارگران را با خطرات تنفسی مواجه کنند. قرارگرفتن کارکنان در معرض آلاینده‌های موجود در هوا، به بیماری‌هایی مانند آسم یا بیماری انسداد ریوی مزمن (COPS) منجر می‌شود.
قرارگرفتن در معرض مواد شیمیایی
استفاده از آفت‌کش‌ها، ضدعفونی‌کننده‌ها و داروها در مدیریت دام، می‌تواند به تحریک پوست کارگران، صدمات چشمی یا سایر مشکلات سلامتی منجر شود.
قرارگرفتن در معرض سطح بالای صدا
عملیات دام‌داری می‌تواند سطوح بالایی از سروصدای ماشین‌آلات، صداهای حیوانات و سایر منابع ایجاد کند. ممکن است که قرارگرفتن طولانی‌مدت در معرض این صداهای بلند، به کاهش شنوایی کارگران منجر شود.
خطرات ماشین‌آلات و تجهیزات
واحدهای دام‌داری، در اغلب موارد از ماشین‌آلات و تجهیزات مختلفی برای تغذیه، تمیزکردن و جابه‌جایی حیوانات استفاده می‌کنند. استفاده یا نگهداری نادرست این تجهیزات می‌تواند به تصادف، جراحت یا حتی مرگ کارگران منجر شود.
خطرات زیست‌محیطی
کارگران واحدهای دام در فضای باز، با شرایط آب‌وهوایی متعددی از جمله دمای شدید، طوفان و حوادث طبیعی روبه‌رو هستند؛ بنابراین، ممکن است که با چالش‌های مربوط به کار در شرایط نامساعد جوی مواجه شوند.
مشکلات روانی-اجتماعی
ماهیت کار در واحدهای دام‌داری، ازجمله ساعات طولانی اشتغال، انزوا و استرس عاطفی ناشی از برخورد با حیوانات، می‌تواند به استرس روانی-اجتماعی کارگران منجر شود.
۷)فعالیت روی واحدهای برق با فشار بالا
فعالیت مستمر در خطوط و پست‌های انتقال برق به‌دلیل خطرات مختلف مرتبط با کار در صنعت برق، شغلی خطرناک محسوب می‌شود. ولتاژ بالا و پیچیدگی سیستم‌های انتقال و توزیع برق، تهدیدی جدی برای ایمنی و سلامت کارگران محسوب می‌شود.
برای کاهش این خطرات، کارگران صنعت انتقال برق باید پروتکل‌های ایمنی سختگیرانه را رعایت کرده و به‌درستی از تجهیزات حفاظت فردی استفاده کنند. نگهداری و بازرسی منظم تجهیزات برای اطمینان از ایمنی کارگران ضروری است.
برخی از دلایلی که کار در واحدهای انتقال برق را به یک شغل سخت و زیان‌آور تبدیل می‌کند نیز به شرح زیر است:
- شوک الکتریکی: مهم‌ترین خطر در این کار، خطر برق‌گرفتگی است. خطوط و تجهیزات با ولتاژ بالا می‌توانند شوک الکتریکی کشنده‌ای را در صورت رعایت‌نکردن اقدامات ایمنی مناسب ایجاد کنند. حتی گاهی سطوح پایین جریان نیز می‌تواند به صدمات جدی یا مرگ منجر شود.
- قوس الکتریکی (Arc Flash): سیستم‌های انتقال قدرت می‌توانند با آزادکردن ناگهانی انرژی الکتریکی، منجر به قوس الکتریکی ناشی از خطا یا اتصال کوتاه شوند. قوس الکتریکی یا آرک فلش می‌تواند با ایجاد گرما، نور و فشار شدید، به سوختگی، جراحت یا حتی مرگ منجر شود.
- سقوط از ارتفاع: کارگرانی که در حوزه تعمیر، نگهداری، تعمیرات یا ساخت‌وساز در خطوط انتقال یا پست‌ها مشغولند، در معرض خطر سقوط از سازه‌های مرتفع قرار دارند.
- تماس با قطعات برق‌دار: فعالیت مستمر در مجاورت تجهیزات برقی و خطوط انتقال، خطر برق‌گرفتی ناشی از نقص عملکرد تجهیزات، خطای انسانی یا عدم رعایت اقدامات امنیتی را به همراه دارد.
- قرارگرفتن در معرض مواد شیمیایی: نشت اتفاقی تجهیزات انتقال برق می‌تواند کارگران را در معرض مواد خطرناکی قرار دهد و به تحریک پوست، مشکلات تنفسی یا سایر مشکلات سلامتی منجر شود.
- سروصدای بالا: تجهیزات انتقال نیرو (ازجمله ترانسفورماتورها و سایر ماشین‌آلات)، سطح بالایی از صدا ایجاد می‌کنند. قرارگرفتن طولانی‌مدت در معرض صدای بالا می‌تواند به کاهش شنوایی بیانجامد.
۸) اشتغال در حوزه شن‌پاشی، قیرپاشی و…
فعالیت مستمر در زمینه شن‌پاشی، مالچ‌باشی و قیرپاشی به‌دلیل انواع خطرات بهداشتی و ایمنی مرتبط با ماهیت این مشاغل، خطرناک محسوب می‌شود. کارفرمایان برای کاهش این خطرات باید برنامه‌های ایمنی جامعی اجرا کنند که شامل ارائه آموزش مناسب، پایبندی به مقررات ایمنی و انجام ارزیابی‌های بهداشتی منظم است.
برخی از مشکلاتی که اشتغال در این حوزه‌ها را به یک فعالیت سخت و زیان‌آور تبدیل می‌کند، عبارت‌اند از:
-
- مشکلات تنفسی (شن‌پاشی و قیرپاشی): این فعالیت‌ها می‌توانند گردوغبار و دود در هوا ایجاد کنند. استنشاق این مواد در طولانی‌مدت به مشکلات تنفسی و آسیب‌های ریوی تبدیل می‌شود.
- قرارگرفتن در معرض مواد شیمیایی (قیرپاشی و پخت آسفالت): گازهای ناشی از قیر به مشکلاتی از قبیل تحریک پوست، سوزش چشم و مشکلات تنفسی منجر می‌شود.
- قرارگرفتن در معرض صدای بالا (پخت آسفالت): تجهیزات پخت آسفالت، سطوح بالایی از سروصدا ایجاد می‌کند. قرارگرفتن طولانی‌مدت در معرض صداهای بلند به کاهش شنوایی و مشکلات دیگری از این قبیل منجر خواهد شد.
- ارتعاش: استفاده از برخی از تجهیزات شن‌پاشی، قیرپاشی و…، کارگران را در معرض ارتعاشاتی قرار می‌دهد که اختلالات اسکلتی-عضلانی و سایر مشکلات سلامتی را به همراه دارد.
- حرارت و سوختگی (پخت آسفالت): کارگرانی که در حوزه پخت آسفالت فعالیت مستمر دارند، در معرض خطر سوختگی ناشی از تماس با سطوح یا مواد داغ هستند. استفاده نادرست از تجهیزات و عدم به‌کارگیری وسایل محافظتی، می‌تواند خطر سوختگی را افزایش دهد.
- آسیب‌های چشمی (شن‌پاشی، قیرپاشی): این فعالیت‌ها با ایجاد ذرات معلق در هوا، به چشم آسیب می‌رسانند. کارگران حوزه قیرپاشی نیز به‌علت قرارگرفتن چشم در معرض مواد شیمیایی، با مشکلات چشمی روبه‌رو می‌شوند.
- آسیب‌های ناشی از حمل (ماچ‌پاشی): مالچ‌پاشی، فعالیتی شامل بلندکردن، حمل و پخش مواد به‌صورت دستی است. عدم رعایت نکات ایمنی و تکنیک‌های بلندکردن اجسام، به آسیب‌ها و فشارهای اسکلتی-عضلانی منجر می‌شود.
- خطرات زیست‌محدود (قیرپاشی): قیرپاشی با انتشار ترکیبات آلی فرّار، اثرات نامطلوبی بر محیط‌زیست و سلامت کارگران دارد.
۹) فعالیت در مجاورت اشعه‌های رادیواکتیو و یون‌های پرتوزا
کار در مجاورت اشعه‌ها و یون‌های رادیواکتیو به‌دلیل قرارگرفتن در معرض پرتوهای یونیزان، خطرات زیادی برای سلامتی کارگران دارد. پرتوهای یونیزه‌کننده با برخورداری از انرژی کافی برای حذف الکترون‌ها از اتم، به ایجاد یون‌ها و آسیب احتمالی به بافت‌های زنده منجر می‌شوند.
شدت آسیبی که به سلامتی کارکنان وارد می‌شود، به عواملی مانند نوع پرتو، انرژی و مدت‌زمان قرارگرفتن در معرض آن بستگی دارد. مشکلات حاد می‌تواند شامل سوختگی ناشی از تشعشع و آسیب به اندام‌ها باشد. قرارگرفتن طولانی‌مدت در معرض این اشعه‌ها نیز خطر ابتلا به بیماری‌هایی مانند سرطان را افزایش می‌دهد.
برای مقابله با این خطرات، صنایعی که از مواد رادیواکتیو استفاده می‌کنند باید پیرو مقررات و دستورالعمل‌های ایمنی سختگیرانه باشند. کارگرانی که در معرض تشعشعات یونیزان هستند نیز برای تشخیص هرگونه اثر بالقوه بر سلامتی خود، به نظارت طولانی‌مدت، ارزیابی‌ها و پیگیری‌های منظم پزشکی نیاز دارند. برخی از مهم‌ترین اثرات این فعالیت‌ها بر سلامتی کارگران، به شرح زیر است:
- مشکلات ژنتیکی: پرتوهای یونیزه، پتانسیل ایجاد جهش‌های ژنتیکی در سلول‌های تولیدمثلی را دارند که می‌تواند مشکلاتی ارثی در نسل‌های آینده ایجاد کند. این نگرانی، بیشتر برای کارگرانی است که در سنین باروری قرار دارند و می‌توانند تغییرات ژنتیکی را به فرزندان خود منتقل کنند.
- آلودگی داخلی: کارگران این صنایع، در معرض خطر استنشاق یا بلع ذرات رادیواکتیو هستند. تجمع این مواد در بدن، به آلودگی داخلی منجر می‌شود و خطرات زیادی برای سلامتی کارگران به دنبال دارد.
- مسمومیت تشعشع: قرارگرفتن مستمر در معرض سطوح بالای پرتوهای یونیزان، به مسمومیت تشعشع منجر می‌شود که تهوع، استفراغ، خستگی و ضعف سیستم ایمنی، از مهم‌ترین علائم آن است.
۱۰) کار در محیط‌های پرفشار
قرارگرفتن در معرض سطوح فشار بالا، خطرات فیزیولوژیکی و ایمنی زیادی دارد؛ به همین دلیل، به فعالیت‌هایی که در محیط‌های پرفشار (مانند غواصی) رخ می‌دهد، سختی کار تعلق می‌گیرد. برای کاهش این خطرات، غواصان حرفهای تحت آموزش‌های گسترده‌ای برای نکات ایمنی، استفاده از تجهیزات واکنش‌های اضطراری قرار می‌گیرند.
رعایت دقیق جدول‌های غواصی، برنامه‌های رفع فشار و پروتکل‌های ایمنی، در این مشاغل اهمیت زیادی دارد. به علاوه، ارزیابی و نظارت منظم وضعیت سلامتی کارگران نیز برای اطمینان از رفاه افرادی که در محیط‌های پرفشار کار می‌کنند، ضروری است.
مقررات سختگیرانه و استانداردهای صنعتی متعددی برای کنترل عملیات غواصی و ارتقای ایمنی در این شرایط خطرناک وجود دارد؛ با این حال، برخی از مهم‌ترین اثرات منفی قرار گرفتن مستمر در معرض فشار بالا، عبارت است از:
باروترما (ترومای فشاری)
این بیماری، آسیب فیزیکی ناشی از تغییرات فشار محیط اطراف روی فضاهای هوائی موجود در حفره‌های بدن انسان است. ترومای فشاری بیشتر هنگام فرود یا صعود سریع رخ می‌دهد و می‌تواند به گوش‌ها، سینوس‌ها و ریه‌های کارکنان، صدمه برساند.
بیماری رفع فشار (DCS)
بیماری رفع فشار که ناشی از کاهش ناگهانی فشار است، زمانی رخ می‌دهد که نیتروژن محلول در خون حباب‌هایی در جریان خون ایجاد کند. این بیماری، انواع زیادی دارد و علائم آن متنوع است:
- خارش، درد، تغییر رنگ و ورم پوست؛
- خواب‌آلودگی؛
- منگی؛
- تشنج؛
- اختلال دید؛
- اختلال حافظه.
مسمومیت با اکسیژن
تنفس اکسیژن با فشار بالا می‌تواند به مسمومیت با اکسیژن منجر شود. غواصانی که در اعماق دریا فعالیت می‌کنند نیز به دلیل استفاده از گازهای مخلوطی که غلظت بالاتری از اکسیژن دارند، در معرض این مشکل هستند.
استرس روانی
فعالیت حرفهای در محیط‌های پرفشار، از نظر روانی چالش‌برانگیز است. مشاغلی مانند غواصی، می‌تواند کارکنان این حوزه را با مشکلاتی مانند اضطراب مواجه کند که بر عملکرد و توانایی‌های آن‌ها تاثیر منفی دارد.
۱۱) آلودگی صوتی
قرارگرفتن مداوم یا متناوب در معرض سطوح بالای سروصدا در محیط‌هایی مانند کارخانه‌ها، کارگاه‌های صنعتی یا فرودگاه‌ها، به آسیب‌هایی مانند کاهش شنوایی، وزوز گوش، استرس، کاهش عملکرد شناختی، مشکلات ارتباطی و… منجر می‌شود.
کارفرماها در این شرایط، باید اقدامات موثری ازجمله کنترل نویز، تهیه تجهیزات حفاظت فردی و ایجاد پروتکل‌های ایمنی انجام دهند تا از کارگران در برابر اثرات مضر قرارگرفتن در معرض سروصدای بیش‌ازحد، محافظت کرده و سختی کار آن‌ها را تا جای ممکن کاهش دهند.
۱۲) فعالیت‌های سم‌پاشی یا ضدعفونی
فعالیت مستمر در محیط‌های سم‌پاشی یا ضدعفونی محیط‌های آلوده، به دلایل مختلف، یک حرفه سخت و زیان‌آور تلقی می‌شود. کارگران این حوزه‌ها که مدام در معرض سطوح آلوده و مواد شیمیایی قرار دارند، مدام با خطراتی مانند استنشاق یا جذب پوستی مواد ضدعفونی‌کننده و احتمال بروز مشکلات تنفسی روبه‌رو هستند.
به علاوه، عدم استفاده صحیح از تجهیزات تخصصی (مانند سم‌پاش‌ها) در این حرفه‌ها، خطرات بیشتری به همراه دارد. کارگران این صنایع سخت و خطرناک باید برای به حداقل رساندن خطرات مرتبط به کار در محیط‌های آلوده و با مواد ضدعفونی‌کننده، به اندازه کافی آموزش ببینند و علاوه بر استفاده از تجهیزات حفاظتی، به پروتکل‌های ایمنی پایبند باشند.
۱۳) کار با وسایل ارتعاش‌آور
قرارگرفتن طولانی‌مدت در معرض ارتعاشات، خطراتی برای سلامتی کارگران به همراه دارد؛ به همین دلیل، فعالیت حرفهای با تجهیزات ارتعاشی در دسته مشاغل سخت و زیان‌آور قرار می‌گیرد. ابزار و ماشین‌آلاتی که معمولا در صنایع تولید و ساخت‌وساز مورداستفاده قرار می‌گیرند، ارتعاشات مکانیکی را به دست‌ها و بازوهای کارگران منتقل می‌کنند. این امر می‌تواند به شرایطی منجر شود که به عنوان سندرم ارتعاش دست و بازو یا HAVS شناخته می‌شود.
بیماری HAVS با طیف وسیعی از علائم، ازجمله سوزن‌سوزن‌شدن یا بی‌حسی در انگشتان، کاهش مهارت و ضعف عضلانی، مشخص می‌شود. رایج‌ترین شکل HAVS، مشکل ارتعاش انگشت سفید است. در این بیماری انگشتان در مواجهه با دمای سرد، سفید می‌شوند و درد می‌گیرند.
همچنین، اختلالات اسکلتی-عضلانی (مانند سندرم تونل کارپال)، آسیب‌های عصبی و مشکلات گردش خون، از دیگر خطرات فعالیت در مجاورت ارتعاشات است که به عواملی مانند شدت و مدت قرارگرفتن در معرض ارتعاش بستگی دارد.
برای کاهش این خطرات، کارفرماها باید اقدامات ایمنی متعددی مثل تهیه ابزار ضدلرزش، ارائه آموزش‌های حرفهای به کارگران، اطمینان از تعمیر و نگهداری منظم تجهیزات و چرخشی‌کردن وظایف انجام دهند. ارزیابی‌های پزشکی و بهداشتی منظم نیز برای کارگرانی که از تجهیزات ارتعاشی استفاده می‌کنند، ضروری خواهد بود.
۱۴) تولید و ترکیب سم‌ها و حشره‌کش‌ها
خطرات ذاتی مرتبط با استفاده از مواد شیمیایی و مواد سمی، تولید و ترکیب سموم و حشره‌کش‌ها را به یکی از مشاغل سخت و زیان‌آور تبدیل کرده است. کارگران این حوزه در معرض ترکیبات بالقوه مضر مختلفی هستند که در فرمولاسیون آفت‌کش‌ها و حشره‌کش‌ها استفاده می‌شوند.
تماس مستقیم این مواد با پوست، استنشاق یا بلع آن‌ها، سلامتی کارگران را تهدید می‌کند. همچنین، قرارگرفتن طولانی‌مدت در معرض این مواد شیمیایی به اثرات حاد و مزمن سلامتی (مانند تحریک پوست، مشکلات تنفسی و…) و شرایط جدی‌تری ازجمله سرطان‌ها و اختلالات تولیدمثلی مرتبط است.
تولید و ترکیب سموم و حشره‌کش‌ها، شامل کار با فرآیندهای تولید و تجهیزاتی است که ریزش تصادفی، نشت یا خرابی آن‌ها می‌تواند خطرات زیادی برای کارگران داشته باشد. حمل و نگهداری مواد سمی نیز مستلزم رعایت دقیق پروتکل‌های ایمنی برای جلوگیری از حوادث و اطمینان از رفاه کارگران است.
برای به حداقل رساندن خطرات مرتبط با فعالیت حرفهای در زمینه تولید و ترکیب سموم و آفت‌کش‌ها، مواردی مثل استفاده از تجهیزات حفاظت فردی، آموزش مناسب به کارگران، نظارت منظم سلامتی، رعایت مقررات ایمنی و ایجاد یک محیط کار ایمن و استاندارد، ضروری است.
۱۵) اشتغال در زندان‌ها و ندامتگاهها
برخی از مهم‌ترین چالش‌ها و خطرات منحصربه‌فرد زندان‌ها و ندامتگاهها که کار در این محیط‌ها را به یک شغل سخت و زیان‌آور تبدیل می‌کند، عبارت‌اند از:
- خشونت و تجاوز: افسران و کارکنان این محیط‌ها، در معرض خشونت و حمله از سوی زندانی‌ها هستند. این محیط‌های پرتنش می‌توانند به درگیری‌های فیزیکی و دعوا منجر شوند و امنیت پرسنل را به خطر بیاندازند.
- اسلحه و کالاهای قاچاق: ممکن است که زندانیان داخل زندان، به سلاح و کالاهای قاچاق دسترسی داشته باشند. این مسئله، خطر قرارگرفتن کارکنان در معرض اشیاء خطرناک را افزایش داده و به جراحات یا تلفات احتمالی منجر می‌شود.
- گروگان‌گیری: کار در محیط زندان، خطر گروگان‌گیری را به همراه دارد. ممکن است که زندانیان تلاش کنند تا برای فرار از موقعیت بد یا رسیدن به اهداف خود، کارکنان یا سایر زندانیان را گروگان بگیرند.
- چالش‌های بهداشت روان: افسران و کارکنان حوزه اصلاح و تربیت، در بیشتر موارد با زندانیانی که مشکلات سلامت روان دارند، روبه‌رو می‌شوند. رسیدگی به این افراد هم از نظر عاطفی دشوار است و هم می‌تواند منجر به رفتارهای خطرناک و غیرقابل پیش‌بینی شود.
- بیماری‌های عفونی: به‌دلیل محیط کوچک‌تر و نزدیک‌بودن زندانی‌ها به یکدیگر، زندان‌ها می‌توانند محیط گسترش بیماری‌های عفونی باشند؛ بنابراین، کارکنان این محیط‌ها نیز در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های مسری قراردارند.
- انزوا و استرس: فعالیت در محیط زندان می‌تواند منزوی‌کننده و استرس‌زا باشد. افسرانی که در ساعات طولانی، با سطوح بالای استرس و فرصت‌های محدود برای استراحت کار می‌کنند، با چالش‌های سلامت روان متعددی روبه‌رو هستند.
- خطر خودکشی: ممکن است که زندانی‌ها در معرض خطر رفتار خودکشی قرار داشته باشند. کارکنان حوزه اصلاح و تربیت باید برای مواجهه با چنین شرایطی، هوشیار باشند. مواجهه با افرادی که اقدام به خودکشی کرده‌اند یا خودکشی‌های موفق، تاثیرات عاطفی قابل‌توجهی بر کارکنان خواهد داشت.
۱۶) اشتغال در مجموعه‌های روان‌درمانی
ماهیت کار سلامت روان و خطرات احتمالی مرتبط با اشتغال در مجموعه‌های روان‌درمانی، این فعالیت‌های حرفهای را در گروه مشاغل سخت و زیان‌آور قرار می‌دهد. درمان‌گران، نقش مهمی در جهت‌یابی و غلبه بر چالش‌های سلامت روان افراد ایفا می‌کنند؛ اما برای مدیریت موثر آسیب‌ها و ایجاد فضای امن درمانی، به توسعه حرفهای، نظارت و خودآگاهی مداوم نیاز دارند.
برخی از دلایلی که فعالیت در این حوزه را به شغلی خطرناک تبدیل می‌کند، به شرح زیر است:
- شدت عاطفی: کارکنان حوزه روان، با موضوعات شدید هیجانی سروکار دارند و در معرض پریشانی عاطفی عمیق شرکت‌کنندگان قرار می‌گیرند. مدیریت این امر، بسیار چالش‌برانگیز است.
- ترومای نیابتی: متخصصان بهداشت روان در معرض خطر ترومای نائب (ترومای ثانویه) و خستگی ناشی از شفقت هستند.
- وضعیت‌های بحرانی: ممکن است که مراجعان در طول جلسات درمانی خود، دچار بحران‌هایی مثل فروپاشی عاطفی، افکار خودکشی و موقعیت‌های مشابهی شوند که به توجه و مداخله فوری نیاز دارد.
- رفتار پرخاشگرانه: در برخی موارد، شرکت‌کنندگان رفتارهای پرخاشگرانه یا مخربی از خود نشان می‌دهند که خطرات فیزیکی و عاطفی زیادی برای افراد شاغل در حوزه‌های روان‌درمانی به همراه دارد.
- محرک‌های شخصی: ممکن است که روان‌درمان‌ها با موضوعات یا موقعیت‌هایی مواجه شوند که به مشکلات یا آسیب‌های شخصی آن‌ها تنه می‌زند؛ به همین دلیل، درمان‌گران باید برای مدیریت پاسخ‌های عاطفی خود، مدام تحت تراپی و مراقبت باشند.
- فرسودگی شغلی: ماهیت سخت عاطفی کار در گروه‌های روان‌درمانی و بحران‌های چالش‌برانگیز آن، به فرسودگی شغلی درمان‌گران حوزه روان منجر می‌شود.
۱۷) درمان
فعالیت حرفهای در رشته‌های مامایی، فوریت‌های پزشکی و علوم آزمایشگاهی همراه با فعالیت‌های زیرمجموعه آن‌ها، از مشاغل سخت و زیان‌آور محسوب می‌شوند. در ادامه، برخی از خطرات و مشکلات این مشاغل را بررسی کرده‌ایم.
مامایی
- خطر عفونت: ماماها در اغلب موارد، در نزدیکی مراجعان کار می‌کنند. این امر، آن‌ها را در معرض ابتلا به عفونت و بیماری‌های احتمالی قرار می‌دهد.
- عوارض حین زایمان: رسیدگی به عوارض حین زایمان (مثل موارد اضطراری که مستلزم تصمیم‌گیری سریع هستند)، چالش‌برانگیز و استرس‌زا است.
- استرس عاطفی: مواجهه با موقعیت‌های عاطفی و آسیب‌زا (ازجمله مرده‌زایی یا زایمان دشوار)، روی سلامت روانی و عاطفی ماماها تاثیرگذار است.
اورژانس
- محیط پراسترس: کار در حوزه فوریت‌های پزشکی، شامل واکنش سریع به موقعیت‌های بحرانی در یک محیط کاری پراسترس است.
- تروما: متخصصان مراقبت‌های بهداشتی اورژانس، در اغلب موارد با تروماهایی مثل خشونت، تصادف یا آسیب‌های تهدیدکننده زندگی مواجه می‌شوند. این موارد به استرس عاطفی و روانی منجر خواهد شد.
- بیماری‌های عفونی: قرارگرفتن در معرض بیماری‌های مسری (مخصوصا در زمان همه‌گیری) یک خطر دائمی برای افرادی است که در اورژانس کار می‌کنند.
- ساعات کاری نامنظم: ساعات کاری نامنظم و طولانی اورژانس، به خستگی و فرسودگی شغلی کارکنان آن منجر می‌شود.
آزمایشگاه
- قرارگرفتن در معرض مواد خطرناک: دانشمندان و کارکنان حوزه آزمایشگاه با مواد شیمیایی خطرناک، نمونه‌های بیولوژیکی و مواد عفونی متعددی کار می‌کنند که هرکدام، خطرات مختلفی برای سلامتی آن‌ها به دنبال دارد.
- تجهیزات: درصورت عدم رعایت اقدامات ایمنی و احتیاطی، کارکردن با تجهیزات پیچیده آزمایشگاهی به خطرات زیادی منجر می‌شود.
- وظایف تکراری: انجام کارهای تکراری (مانند پیپت‌کردن یا ورود اطلاعات) می‌تواند به مسائل ارگونومیک و اختلالات اسکلتی-عضلانی بیانجامد.
آموزش صحیح، رعایت پروتکل‌های ایمنی و توسعه حرفهای مداوم می‌تواند خطرات مرتبط به این حوزه‌ها را تا میزان قابل‌توجهی کاهش دهد.
۱۸) خبرنگاری
در بسیاری از کشورها و همین‌طور در ایران، خبرنگاری یک شغل سخت و خطرناک محسوب می‌شود. دلایل متعددی برای این مسئله وجود دارد:
- خطر فیزیکی: خبرنگاران، معمولا با موقعیت‌های خطرناکی مواجه می‌شوند (مخصوصا هنگام پوشش خبری درگیری‌ها، جنگ یا اعتراضات). همچنین، ممکن است که آن‌ها در معرض خشونت، تیراندازی، انفجار و سایر تهدیدهای فیزیکی قرار بگیرند.
- خطر جراحت یا مرگ: خبرنگارانی که اخبار مناطق درگیر را پوشش می‌دهند، به‌دلیل ماهیت غیرقابل‌پیش‌بینی این محیط‌ها، بیشتر با خطرات آسیب یا مرگ روبه‌رو می‌شوند. همچنین، ممکن است که آن‌ها به هدف جناح‌های مختلف در یک درگیری تبدیل شوند.
- حملات هدفمند: خبرنگارانی که موضوعات حساسی مانند فساد یا فعالیت‌های مجرمانه را گزارش می‌کنند، هدف ارعاب، آزار یا خشونت کسانی قرار می‌گیرند که می‌خواهند حقیقت را سرکوب کرده یا از افشای اقدامات خود جلوگیری کنند.
- خطرات قانونی: خبرنگاران در برخی از کشورها، در خطر دستگیری یا محکومیت قرار دارند.
- تهدیدهای سایبری: با ظهور روزنامه‌نگاری و خبرنگاری دیجیتال، خبرنگاران به‌صورت فزاینده‌ای در برابر تهدیدات سایبری، آسیب‌پذیر هستند. مشکلاتی از قبیل هک، آزار واذیت آنلاین و سایر اشکال حملات سایبری، امنیت شخصی و کاری آن‌ها را به خطر می‌اندازد.
- خطر روانی: قرارگرفتن مداوم در معرض رویدادهای آسیب‌زا و موقعیت‌های ناراحت‌کننده، می‌تواند آسیب روانی قابل‌توجهی برای روزنامه‌نگاران به دنبال داشته باشد. ممکن است که آن‌ها در نتیجه کار خود، از اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) و سایر مشکلات سلامت روان رنج ببرند.
۱۹) آتش‌نشانی
آتش‌‌نشان‌ها فقط ساختمان‌های در حال سوختن را خاموش نمی‌کنند؛ بلکه در صحنه‌های انفجار، بلایای طبیعی، آتش‌سوزی جنگلی، حوادث ترافیکی و… نیز اولین افرادی هستند که به کمک می‌شتابند. آن‌ها ساعت‌های طولانی در برنامه‌های بدون ساختار کار می‌کنند.
این امر، ایجاد تعادل بین کار و زندگی را به یک چالش تبدیل می‌کند. به‌طور کلی، آتش‌نشانی به‌دلیل آسیب‌های جسمی و روحی بالقوه‌ای که دارد، در لیست مشاغل سخت و زیان‌آور قرار می‌گیرد.
آسیب جسمی
یکی از خطرات اولیه آتش‌نشان‌بودن، آسیب جسمی است. آتش‌نشانان در معرض سوختگی، استنشاق دود و آسیب‌های ناشی از فروریختن سازه‌ها هستند. آن‌ها همچنین می‌توانند از گرمازدگی و بیماری‌های شغلی طولانی‌مدت (مانند آسم، سرفه‌های مداوم، بیماری قلبی، سرطان و آسیب‌های ریوی) نیز رنج ببرند.
آسیب روانی
علاوه بر خطرات فیزیکی، آتش‌نشانان با احتمال آسیب روحی نیز مواجه هستند (به‌ویژه در موقعیت‌هایی که شامل تلفات گسترده است). به عنوان اولین کسانی که در صحنه‌های تصادف و آتش‌سوزی حضور پیدا می‌کنند، آتش‌نشانان و سایر پرسنل امدادرسان، در اغلب موارد با موقعیت‌های استرس‌زا مواجه می‌شوند.
استرس پس از سانحه
دقیقا مانند سربازان مناطق جنگی، آتش‌نشانان نیز مستعد ابتلا به اختلال استرس پس از سانحه یا PTSD هستند. این وضعیت پزشکی زمانی اتفاق می‌افتد که فردی شاهد یک رویداد آسیب‌زا باشد که اثری پاک‌نشدنی بر روان او می‌گذارد. این اختلال می‌تواند به فلاش‌بک ذهنی، عادت‌های بد خواب، اضطراب و افسردگی منجر شود.
۲۰) حمل‌ونقل
رانندگان حمل‌ونقل بار و مسافر داخل و خارج شهر، راه‌داران و راننده‌های وزارت راه و شهرسازی مشغول‌به‌کار در جاده‌های کشور، مشمول سختی کار می‌شوند. کارگران این صنعت، با چالش‌های زیادی روبه‌رو هستند.
حواس‌پرتی
رانندگی به مدت طولانی، می‌تواند به حواس‌پرتی منجر شود. برخی از کامیون‌داران نیز بر این باور هستند که می‌توانند چند کار را با هم انجام دهند؛ مثلا در جاده، با تلفن همراه خود کار کنند! این یکی از بزرگ‌ترین خطراتی است که ایمنی آن‌ها را تهدید می‌کند.
چشم‌دوختن به جاده، تنها بخشی از کار رانندگان است. کامیون‌داران همچنین باید به شرایط آب‌وهوایی، سایر ماشین‌ها و موانع موجود در جاده نیز دقت کنند؛ بنابراین، جایی برای حواس‌پرتی آن‌ها وجود ندارد.
لیزخوردن و افتادن
لغزش و سقوط راننده‌ها، مشکل بزرگی در صنعت حمل‌ونقل است! ورود به وسایل نقلیه بزرگ یا خروج از آن‌ها، می‌تواند دشوار باشد؛ در نتیجه، ممکن است که راننده‌ها در این پروسه لیز بخورند و به زمین بیافتند.
تغییر شرایط آب‌وهوایی
تغییر آب‌وهوا می‌تواند تاثیر زیادی بر شرایط رانندگی کامیون‌داران داشته باشد. اگر یک راننده کامیون نتواند رانندگی خود را مطابق با شرایط آب‌وهوایی تنظیم کند، ممکن است که با یک وضعیت خطرناک مواجه شود.
مثلا راننده‌ها باید هنگام رانندگی در طوفان برفی، آرام و آهسته برانند؛ در غیر این صورت، ممکن است که روی یخ سر بخورند یا به خودروهای دیگر برخورد کنند. به‌طور کلی، کامیون‌داران باید قبل از شروع سفر خود در جاده، از شرایط آب‌وهوایی آگاه باشند.
آسیب‌های ارگونومیک
به‌دلیل نشستن طولانی‌مدت در موقعیت‌های اذیت‌کننده، رانندگان می‌توانند درد کمر، بازو، پا یا دست را تجربه کنند. به علاوه، رخ‌دادن آسیب‌های ارگونومیک می‌تواند بر توانایی راننده برای حمل و تخلیه محموله تاثیر بگذارد. با گذشت زمان، این آسیب‌ها می‌توانند روی سلامتی راننده تاثیر منفی داشته باشند.
حوادث ترافیکی
یکی از بارزترین خطرات، حوادث ترافیکی و حمل‌ونقل است. وسایل نقلیه بزرگ، نقاط کور قابل‌توجهی دارند و مانور سریع آن‌ها دشوار است. به علاوه، رانندگان برای ساعت طولانی در جاده‌ها و ر شرایط مختلف آب‌وهوایی هستند. خطر تصادف زمانی افزایش پیدا می‌کند که کامیون‌داران با شرایط بد جاده مواجه شوند یا بی‌احتیاطی کنند.
شرایط، مزایا و امکانات مشاغل سخت و خطرناک
مشاغل سخت و خطرناک، دسته‌ای از فعالیت‌های حرفهای هستند که به‌دلیل ماهیت خاص خود، چالش‌های زیادی از لحاظ فیزیکی، روانی و ایمنی برای کارگران ایجاد می‌کنند. کارکنان این حوزه‌ها با شرایط کاری دشوار و مخاطرات فراوانی مواجه می‌شوند که بر سلامت و بهره‌وری آن‌ها تاثیرگذار است؛ به همین دلیل، مزایا و امکانات متفاوتی دارند که در ادامه، آن‌ها را بررسی خواهیم کرد.
ساعت کار و اضافه‌کاری
طبق ماده ۵۲ قانون کار، حداکثر ساعات کاری در مشاغل سخت، ۶ ساعت در روز و ۳۶ ساعت در هفته است. با توجه به ماده ۶۱، اضافه‌کاری برای کارگرانی که در این حرفه‌ها مشغول‌به‌کار هستند نیز ممنوع خواهد بود.
این اختلاف ساعت کاری در کارگران مشاغل سخت و کارکنان عادی، به‌خاطر فرسودگی روانی و جسمی بیشتر در حرفه‌های خطرناک است؛ هرچه کارگران مدت کم‌تری مشغول‌به‌کار باشند، احتمال وقوع آسیب‌های جدی نیز کاهش پیدا می‌کند.
مرخصی
بر اساس ماده ۶۵ قانون کار، کارگرانی که در حرفه‌های سخت و زیان‌آور مشغول‌به‌کار هستند، به مدت ۵ هفته مرخصی سالانه دارند. توجه کنید که روزهای جمعه، در این مرخصی‌ها محاسبه نمی‌شوند و بهتر است که کارگران (با توافق کارفرما) در ۲ نوبت و پایان هر شش ماه کاری، از مرخصی خود استفاده کنند.
تعطیلات
تعطیلات هفتگی و رسمی باید به عنوان سابقه کار کارگر در مشاغل سخت و زیان‌آور، محاسبه شوند.
بیمه
یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های بیمه در مشاغل سخت و زیان‌آور، این است که هر سال سابقه کار در آن‌ها، یک سال و نیم محاسبه می‌شود. همچنین، چنانچه به یک کارگر سختی کار تعلق گرفته باشد، باید حق‌بیمه متفاوتی را نسبت به سایر افراد شاغل در جامعه بپردازد. در حالت عادی، کارفرما باید ۲۳٪ از حق‌بیمه کارکنان خود را پرداخت کند؛ در مشاغل سخت، این میزان ۲۷٪ است. این ۴٪ اضافه، بر اساس آخرین دستمزد شورای عالی کار محاسبه می‌شود.
فوق‌العاده سختی کار
در صورتی که کارگاه از طرح طبقه‌بندی مشاغل برخوردار باشد، کارگران باید (بر اساس ماهیت شغل و محیط کار خود) فوق‌العاده سختی کار بگیرند.
بازنشستگی
بازنشستگی کارکنان مشاغل معمولی، مشروط به این است که به سن قانونی تعیین‌شده (۶۵ سال برای مردان و ۵۵ سال برای زنان) رسیده و دست‌کم ۳۰ سال سابقه کار داشته باشند؛ بااینحال، کارگرانی که در مشاغل سخت و زیان‌آور مشغول‌به‌کار هستند، بدون در نظر گرفتن شرایط سنی بازنشسته می‌شوند.
طبق قانون، تمام کارکنان این مشاغل می‌توانند با حداکثر ۲۰ سال سابقه پرداخت حق‌بیمه یا ۲۵ سال سابقه کار متوالی، درخواست بازنشستگی دهند.
مواردی که توالی سابقه کار مشاغل سخت را از بین می‌برد:
موارد زیر (در صورتی که در فواصل اشتغال در کارهای سخت و زیان‌آور باشند)، توالی کار را از بین می‌برند:
- اخراج؛
- استعفا؛
- انفصال؛
- بازخرید خدمت؛
- اشتغال در کارهای عادی؛
- اشتغال در کارهای آزاد؛
- خرید بیمه‌های اختیاری؛
- بیکاری (بدون دریافت مقرری بیکاری)
- استفاده از مرخصی بدون حقوق (در صورتی که مدت آن از ۲ ماه بیشتر باشد)؛
- غیبت غیرموجه (اگر بیشتر از ۱۰ روز باشد یا باعث اخراج و انفصال موقت/دائم کارگر شود).
مواردی که توالی سابقه کار مشاغل سخت را از بین نمی‌برد:
در صورتی که کارگر مشمول شرایط زیر باشد، توالی سابقه خدمت او از بین نخواهد رفت:
- خدمت سربازی (در صورتی که بیمه‌شده حداکثر ۲ ماه پس از پایان خدمت، مشغول‌به‌کار شود)؛
- تعلیق یا تعطیلی اجباری کار به‌دلیل شرایط قهریه طبیعی؛
- توقیف (چنانچه محکوم نشود و کارفرما موظف به پرداخت حقوق این دوران باشد)؛
- استفاده از بیمه بیکاری (اگر کارگر قبل از تمام‌شدن دوره یا بلافاصله بعد از آن، مشغول‌به‌کار شود)؛
- خدمت در جبهه؛
- اسارت یا محکومیت سیاسی؛
- بیماری؛
- غیبت غیرموجه (اگر در طی ۲۰ سال، از ۳۶۵ روز بیشتر نبوده و باعث اخراج و انفصال موقت/دائم کارگر نشود)؛
- بلاتکلیفی.
فرایند تقاضای سختی کار از سامانه مشاغل سخت و زیان‌آور
پیش از شیوع کرونا، کارگران برای ثبت تقاضای سختی کار باید به اداره کار مراجعه کرده و درخواست خود را ثبت می‌کردند؛ اما درحال‌حاضر و طبق قانون جدید سال ۱۴۰۲، می‌توان این پروسه را به‌راحتی و بدون دردسر، به‌صورت اینترنتی انجام داد. برای ثبت‌نام سختی کار، مطابق ۵ مرحله زیر عمل کنید:
بهتره که در این قسمت، مراحل معرفی‌شده انجام و براشون آموزش تصویری تهیه بشه.
- وارد سامانه مشاغل سخت و زیان‌آور شوید.
- کادر سمت چپ، مخصوص کارگرانی است که تابه‌حال در سامانه ثبت‌نام نکرده‌اند. کدملی، نام و نام خانوادگی خود را در کادرهای مشخص‌شده وارد کرده و سپس، روی دکمه ثبت‌نام کلیک کنید.
- پس از بالاآمدن صفحه جدید، کدملی، اطلاعات شناسنامه‌ای و موارد مربوط به بیمه‌نامه خود (شماره بیمه تامین اجتماعی، کد شعبه و…) را وارد کرده و تصویر صفحه اول دفترچه بیمه را بارگذاری کنید. سپس، روی دکمه ثبت کلیک کنید.
- پس از واردکردن تمامی اطلاعات هر یک از کارگاه‌هایی که در آن‌ها کار کرده‌اید، روی دکمه ثبت کلیک کنید.
- پس واردکردن سوابق شغلی و انتخاب دکمه ثبت نهایی، برای درخواست شما یک کد رهگیری صادر می‌شود. این کد را در جایی یادداشت یا ذخیره کنید تا بتوانید آن را برای پیگیری درخواست خود، به کار ببرید.
مدارک لازم برای ثبت‌نام سختی کار
پیش از آن‌که مراحل ثبت‌نام سختی کار اینترنتی شود، متقاضیان باید پس از دریافت و تکمیل فرم شماره یک مشاغل سخت و زیان‌آور از اداره کار، مدارکی مانند اصل و کپی کارت ملی، قرارداد کار و لیست سوابق بیمه‌ای خود را به آن ضمیمه کرده و به اداره کار می‌فرستادند.
خوشبختانه درحال‌حاضر، متقاضیان فقط باید تصویر صفحه اول دفترچه بیمه تامین اجتماعی خود را در سامانه مشاغل سخت بارگذاری کنند؛ در نتیجه، خبری از دردسرها و کاغذبازی‌های سابق نیست و می‌توان مراحل ثبت‌نام را به‌راحتی و تنها با واردکردن اطلاعات خواسته‌شده، پیش برد.
شیوه پیگیری سختی کار با کد ملی
در این قسمت هم بهتره که مراحل در سامانه انجام و براش آموزش تصویری درست بشه.
پس از ثبت‌نام در سامانه مشاغل سخت و زیان‌آور می‌توانید با کدی که برای شما ارسال می‌شود، درخواست خود را به‌صورت آنلاین پیگیری کنید. برای انجام این‌کار، لازم است که دوباره وارد سامانه شوید و کدملی و رهگیری خود را در کادر سمت راست وارد کرده و روی دکمه ورود، کلیک کنید. سپس، می‌توانید آخرین وضعیت درخواستتان را در جدول انتهای صفحه و توسط ستون وضعیت تقاضا ببینید.
آشنایی با عوامل حوادث شغلی
به رویدادهای کنترل‌نشده، نامطلوب و برنامه‌ریزی‌نشده‌‌ای (بالقوه یا بالفعل) که به آسیب جدی به کارکنان در محل کار منجر می‌شود، حوادث شغلی گفته می‌شود. علی‌رغم بهبود استانداردهای ایمنی شغلی در کشورهای در حال توسعه، حوادث شغلی افزایش یافته است.
بر اساس گزارش سازمان بین‌المللی کار یا ILO، سالانه حدود ۲.۷۸ میلیون حادثه یا بیماری ناشی از کار، به مرگ کارکنان منجر می‌شود! همچنین، تخمین زده می‌شود که حدود ۳۷۴ میلیون جراحت نیز غیرکشنده است که تعلیق کارکنان را در پی دارد.
حوادث شغلی، هزینه‌های مستقیم، غیرمستقیم و پنهانی را بر جامعه تحمیل می‌کند؛ به‌طوری که بار اقتصادی آن در جهان، بیش از ۱.۲۵ تریلیون دلار در سال است! با توجه به این آمار، اهمیت فرهنگی ایمنی کار برای کارفرماها و مدیران پررنگ می‌شود.
بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی (WHO)، میزان حوادث شغلی منجر به فوت در مناطق مختلف، به شرح زیر است:
- آسیا: ۱۲.۷ در ۱۰۰ هزار کارگر
- آفریقا: ۱۶.۶ در ۱۰۰ هزار کارگر
- اروپا: ۳.۶۱ در ۱۰۰ هزار کارگر
مطالعات کمی میزان تصادفات شغلی در ایران را ارزیابی کرده‌اند. بر اساس یک مطالعه در ۵۳۳ حادثه کاری در سال ۲۰۰۸ (دی‌ماه ۱۳۸۶ تا دی‌ماه ۱۳۸۷)، متداول‌ترین علت حوادث ناشی از تله‌گذاری بوده است که بیشتر در شیفت‌های صبح رخ می‌دهد.
بیشترین میزان بروز صدمات شغلی نیز به صنایع فلزی و ساختمانی مرتبط است. حدود ۱۰.۸٪ این حوادث به مرگ و ۹.۳٪ آن‌ها، به ناتوانی کلی دائمی کارگران منجر شده‌اند! در یک مطالعه دیگر که حوادث شغلی را در شهر صنعتی یزد بررسی می‌کند، ۸.۲٪ حوادث ناشی از کار به‌خاطر زمین‌خوردن اتفاق می‌افتد که در آن، دست‌ها بیشترین میزان آسیب را در بدن داشتند.
نتایج بزرگ‌ترین و گسترده‌ترین مطالعه‌ای که درمورد حوادث شغلی در ایران انجام شده است (از سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۵) نیز نشان داد که سالانه حدود ۳٪ الی ۵٪ از حوادث، به ازکارافتادگی و فوت کارکنان منجر می‌شود! در سال‌های اخیر، توسعه نظام ایمنی و بهداشت کار در کنار افزایش پوشش بیمه‌ای جمعیت شاغل، به کاهش نرخ حوادث شغلی منجر شده است.
اگرچه بیشترین میزان تصادفات ثبت‌شده به بخش صنعت مربوط می‌شود، فراوانی حوادث منجر به فوت در بخش کشاورزی دو برابر بیشتر است! بر طبق گزارش ILO، حرفه‌های زیر به عنوان خطرناک‌ترین مشاغل شناخته می‌شوند:
- کشاورزی؛
- ساخت‌وساز؛
- کار معدن؛
- اوراق‌سازی کشتی.
در ادامه، برخی از مهم‌ترین عواملی را که به حوادث شغلی منجر می‌شوند، بررسی می‌کنیم:
شرایط آب‌وهوا
ایران به عنوان کشوری پهناور و دارای مناطقی با آب‌وهوای متفاوت شناخته می‌شود؛ بنابراین شرایط آب‌وهوایی، یکی از مهم‌ترین عواملی است که می‌تواند به حوادث شغلی ناگوار منجر شود. بیشترین تعداد حوادث شغلی در فصل زمستان و کمترین حوادث، در فصل بهار رخ می‌دهد!
شرایط آب‌وهوا در زمستان، کارکنان را با خطرات مختلفی از جمله سطوح لغزنده، شرایط نامناسب برای رانندگی و برق‌گرفتگی مواجه می‌کند. این موارد می‌توانند به افزایش حوادث شغلی منجر شوند. در مقابل، به دلیل ۱۴ روز تعطیلات رسمی در ماه فروردین، میزان تصادفات در این ماه به حداقل می‌رسد.
اعمال ناایمن
انجام کارهای خطرناک و عدم توجه به نکات ایمنی، بیشترین تاثیر را در افزایش حوادث شغلی دارد. بر اساس نتایج دو مطالعه در شرکت‌های صنعتی ایران، حدود ۲۴.۵٪ و ٪۲۶.۷، از اقدامات کارگران، ناایمن بوده است؛ بنابراین برای کاهش این اعمال و در نتیجه، تصادفات کاری، اجرای برنامه‌های آموزشی مبتنی بر فرهنگ ایمنی توصیه می‌شود.
برخورد، ضربه‌زدن و به دامافتادن
حوادثی که در اثر کار با ابزارها و تجهیزات مکانیکی رخ می‌دهد، به صدمات شدیدی مانند له‌شدن اندام، قطع عضو و مرگ منجر می‌شود! بسیاری از تصادفات شغلی، به‌خاطر به دامافتادن کارگران در ماشین‌آلات و آسیب‌های ناشی از خردکردن قطعات و گرفتن آن‌ها اتفاق می‌افتد.
اندام فوقانی و تحتانی، آسیب‌پذیرترین قسمت‌های بدن هستند. بیشترین آسیبی که هنگام کار با ابزارها به بدن وارد می‌شود، آسیب‌های دست است. برای پیشگیری از این آسیب‌ها، شناسایی عوامل خطر، اصلاح آن‌ها و استفاده از تجهیزات ایمنی فردی (مثل دستکش)، اهمیت زیادی دارد.
افزایش سن
مطالعات نشان می‌دهد که درصد مرگ‌ومیر در کارگران مسن‌تر بیشتر است؛ بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که احتمال بروز عواقب شدید، با افزایش سن کارگران بیشتر می‌شود. کاهش عملکرد فیزیولوژیکی (مانند کاهش شنوایی)، یکی از مهم‌ترین دلایل بیشتر‌شدن آسیب‌های حین کار است.
برای پیشگیری از این حوادث، باید عوامل مربوط به سبک زندگی کارگران بهبود پیدا کند. انتساب مجدد کارکنان مسن‌تر به مشاغل و کارهای کم‌خطرتر نیز می‌تواند تاثیر زیادی در کاهش این میزان داشته باشد.
به‌طور کلی، حوادث شغلی به دلایل متفاوتی رخ می‌دهد و به عوامل زیادی بستگی دارد:
- ویژگی‌های جمعیتی؛
- ویژگی‌های شغلی؛
- فرهنگ سازمانی؛
- عوامل روانی؛
- عوامل اجتماعی؛
- عوامل اقتصادی؛
- و … .
علاوه بر حوادث داخل محل کار، جراحتی که در مسیر منزل تا محل کار (یا برعکس آن) برای کارمند رخ می‌دهد نیز یک حادثه شغلی محسوب می‌شود. آگاهی از محیط اطراف و رعایت احتیاط و نکات ایمنی در هر لحظه، احتمال اتفاق‌افتادن این حوادث را به حداقل می‌رساند.
تمرکز بسیاری از برنامه‌های ایمنی سازمانی، بر ایمنی، ارائه نیازهای آموزشی و خطرات داخل محل کار است؛ درحالی‌که آموزش استانداردهای ایمنی برای خارج از محل کار نیز به همان اندازه اهمیت دارد!
جمع‌بندی
در این مقاله به بررسی چالش‌ها، موانع و ویژگی‌های مشاغلی پرداخته‌ایم که به‌دلیل ماهیت، خطرات بالقوه و فشارهای فیزیکی و روانی‌ای که برای کارکنان آن‌ها به دنبال دارند، در لیست مشاغل سخت و زیان‌آور قرار می‌گیرند.
کارگران با آگاهی از تمام جزئیات مربوط به حرفه‌های سخت و خطرناک و مزایا و معایب آن‌ها، قوانین کار ایران، آشنایی با عوامل حوادث شغلی و شیوه پیگیری سختی کار، برای انتخاب مسیری مناسب و متناسب با توانمندی‌ها و تمایلات خود، اطلاعات کافی خواهند داشت.
سوالات متداول
۱. از کجا بفهمیم که سختی کار داریم یا نه؟
طبق قانون جدید سال ۱۴۰۲، متقاضیان دریافت سختی کار می‌توانند درخواست خود را به کمیته بدوی مشاغل سخت و زیان‌آور استان ارسال کنند. کارشناسان مربوطه پس از بررسی درخواست‌ها، تصمیم‌گیری می‌کنند که به آن‌ها سختی کار تعلق می‌گیرد یا نه.
۲. درخواست سختی کار من رد شده است. آیا اجازه اعتراض دارم؟
بله؛ تصمیم کارشناسان درباره سخت و زیان‌آورنبودن یک شغل، در کمیته تجدیدنظر مشاغل سخت و زیان‌آور استانی و شورای عالی حفاظت فنی، قابل‌اعتراض است.
۳. چه ویژگی‌هایی مشاغل سخت را از حرفه‌های دیگر متمایز می‌کند؟
مشاغل سخت و زیان‌آور شامل فعالیت‌هایی در شرایط فیزیکی یا روانی دشوار بوده و نیازمند مهارت‌ها و توانایی‌های خاصی برای مقابله با چالش‌های آن‌ها هستند.
۴. چه مشاغلی به عنوان مشاغل زیان‌آور شناخته می‌شوند؟
حرفه‌هایی که کارگران را با شرایط فیزیکی یا روانی دشوار، خطرات بیشتر و شرایط کاری نامطلوب مواجه می‌کنند، در لیست مشاغل سخت و خطرناک قرار می‌گیرند.
۵. زیان‌آوری یک شغل براساس چه معیارهایی تعیین می‌شود؟
فاکتورهایی مانند نرخ حوادث کاری، مشکلات بهداشت، ایمنی و فشارهای روانی و جسمی کارگران برای ارزیابی میزان زیان‌آوری یک شغل مورداستفاده قرار می‌گیرند.
۶. چگونه می‌توان ایمنی کارگران را در مشاغل سخت و زیان‌آور به حداکثر رساند؟
ایجاد و اجرای دقیق استانداردها و رویه‌های ایمنی، آموزش منظم به کارکنان، ارائه تجهیزات مناسب و مدیریت دقیق خطرات ازجمله راهکارهایی هستند که می‌توانند از سلامتی کارگران در برابر خطرات بالقوه محافظت کنند.
۷. کارت پایان‌خدمت ندارم، بیمه‌ام نمی‌کنن و کارم هم خطرناک هست؛ چیکار باید کنم؟
طبق قانون، همه افراد شاغل باید بیمه شده باشند؛ بنابراین، لازم است که سابقه بیمه برای شما رد شود. برای دریافت اطلاعات بیشتر در این زمینه، با کارشناسان ازکی در ارتباط باشید.
