تفاوت بیمه اجباری و بیمه اختیاری تامین اجتماعی چیست؟
اگر شاغل هستید یا قصد دارید برای آینده خود سابقه بیمه ایجاد کنید، حتماً با دو اصطلاح «بیمه اجباری» و «بیمه اختیاری» روبه‌رو شده‌اید. تفاوت بیمه اجباری و بیمه اختیاری تامین اجتماعی در میزان حقبیمه، پوشش‌ها، و حتی شرایط دریافت خدمات است.
بسیاری از افراد نمی‌دانند کدام نوع بیمه برایشان مناسب‌تر است و چه مزایا یا محدودیت‌هایی دارد. در این مطلب، به‌طورکامل توضیح می‌دهیم که تفاوت بیمه اختیاری و بیمه اجباری چیست، هرکدام شامل چه مزایایی میشوند و در سال ۱۴۰۴ چه میزان حقبیمه باید پرداخت کنید تا بتوانید بهترین تصمیم را برای آینده کاری و بازنشستگی خود بگیرید.
تفاوت بیمه اختیاری و اجباری در چیست؟
تفاوت بیمه اجباری و بیمه اختیاری تامین اجتماعی و را می‌توان در دو مورد زیر خلاصه کرد:
- حقبیمه
- بیمه بیکاری
در بیمه اجباری حق بیمه هر فرد ۳۰٪ از حقوق وی خواهد بود.این در حالی است که در بیمه اختیاری، حق بیمه هر فرد ۲۷٪ تعیین شده است و بیمه‌گذار باید آن را پرداخت کند.
شرایط بیمه بیکاری در بیمههای اجباری و اختیاری
کسانی که برای دریافت انواع بیمه تامین اجتماعی اختیاری اقدام کرده‌اند، باید بدانند که در بیمه اختیاری افراد تحت پوشش بیمه بیکاری قرار نمی‌گیرند؛ بنابراین مهم‌ترین تفاوت مزایای بیمه اختیاری و اجباری در پوشش بیمه بیکاری است. طبق قانون سازمان تامین اجتماعی، بیمه‌شده در بیمه اختیاری به دلیل نداشتن کارفرما و در واقع به‌دلیل شاغل نبودن در شرکت‌های دارای کد کارگاهی، مشمول قانون بیمه بیکاری نمیشوند!
بیمه اجباری چیست؟
تمامی افرادی که در شرکت‌ها، کارگاه‌ها، کارخانه‌ها، فروشگاه‌ها و… مشغول‌به‌کار هستند و حقوق می‌گیرند، تحت‌پوشش قانون کار هستند. طبق قانون کار ایران، همه کارفرماها وظیفه دارند که کارکنان خود را بیمه اجباری کنند. از آن‌جا که تامین اجتماعی یک سیستم بیمه همگانی است، این قانون درمورد همه مشاغل صدق می‌کند و کارفرمایان متخلف، جریمه خواهند شد!
سازمان تامین اجتماعی برای کسب اطمینان از بیمه‌شدن همه کارکنان یک کسب‌وکار، واحدهای مختلف را بازرسی می‌کند. کارشناسان این سازمان در بازه‌های زمانی مختلف (می‌تواند در هر روزی از ماه انجام شود)، یک کسب‌وکار را از نظر فعال‌بودن محل کار و وضعیت کار کارمندان آن بررسی می‌کند. برای مشاهده سوابق بیمه تامین اجتماعی با کد ملی خود، باید به وب‌سایت رسمی این سازمان مراجعه کنید.
پوشش‌های بیمه اجباری
از مهم‌ترین تفاوت‌های بیمه اختیاری تامین اجتماعی و بیمه اجباری، نوع پوشش‌های این دو بیمه‌نامه است. پوشش‌های بیمه اجباری، شامل موارد زیر خواهد بود:
- پرداخت مستمری در دوران بازنشستگی
- پرداخت مستمری در صورت از کارافتادگی بیمه‌شده
- پرداخت هزینه‌های درمان برخی از بیماری‌ها، داروها، بارداری و حوادث
- پرداخت مقرری در دوران بیکاری
- کمک هزینه ازدواج
- پرداخت مستمری بازماندگان بیمه‌شده
بیمه خویشفرما چیست؟
تفاوت اصلی بیمه اختیاری با بیمه اجباری، داشتن کارفرما است. در بیمه اجباری، فرد بیمه‌شده کارفرمایی دارد که او را بیمه می‌کند؛ اما در بیمه خویش فرما، افراد کارفرما ندارند و خودشان خودشان را بیمه می‌کنند. بیمه خویشفرما برای افرادی که تحت‌پوشش هیچ بیمه‌ای نیستند، انتخاب مناسبی خواهد بود.
متقاضیان دریافت بیمه خویشفرما، باید حداقل ۳۰ روز سابقه قبلی در سازمان تامین اجتماعی داشته باشند. همچنین، برای دریافت این بیمه‌نامه می‌توانند به یکی از شعبه‌های سازمان تامین اجتماعی یا سامانه ازکی مراجعه کنند و قرارداد ببندند. به‌طور کلی، بیمه خویشفرما به دو دسته تقسیم میشود:
- بیمه اختیاری
- بیمه مشاغل آزاد و صاحبان حرف
1. بیمه اختیاری تامین اجتماعی؛ انتخابی برای دریافت مستمری بازنشستگی
در بیمه اختیاری تامین اجتماعی، اجباری برای عقد قرارداد توسط افراد نیست و هرکس می‌تواند بنا به صلاحدید، خود را بیمه کند. متقاضیان باید حق بیمه تامین اجتماعی را پرداخت کنند تا بتوانند در مقابل، از خدمات و تعهدات این سازمان بهره‌مند شوند.
یکی از مزایای مهم بیمه اختیاری، حقوق بازنشستگی است. برای تخمین میزان مستمری بازنشستگی در بیمه اختیاری، باید شرایط و میزان پرداختی افراد را در نظر گرفت؛ اما به‌صورت‌کلی می‌توان گفت که میزان مستمری هر فرد به مبلغ حقبیمه پرداختی توسط بیمه‌شده بستگی دارد. در واقع سازمان تامین اجتماعی درصد خاصی از هزینه منعقد شده بین سازمان و شخص بیمه‌شده را در نظر می‌گیرد و آن را به‌عنوان مستمری پرداخت خواهد کرد.
شرایط دریافت بیمه اختیاری چیست؟
- شرایط سنی: متقاضی باید بین ۱۸ تا ۵۰ سال باشد. اگر سن متقاضی در زمان درخواست عقد قرارداد بیمه اختیاری از ۵۵ سال بیش‌تر باشد، باید معادل مدت‌زمان مازاد سنی خود، سابقه حقبیمه بپردازد؛ بنابراین اگر فردی ۶۰ سال داشته باشد، باید زمان درخواست بیمه حداقل ۵ سال حقبیمه را پرداخت کند.
- سابقه پرداخت حقبیمه: متقاضی باید حداقل ۳۰ روز سابقه پرداخت حقبیمه داشته باشد.
- وضعیت اشتغال: متقاضی نباید در کارگاه‌های مشمول قانون سازمان تامین اجتماعی مشغول‌به‌کار باشد.
- سابقه کار: اگر متقاضی بیمه اختیاری، سابقه پرداخت حق بیمه را برای بیش از ۱۰ سال داشته باشد، می‌تواند با هر سنی برای دریافت این نوع بیمه اقدام کند.
تعهدات سازمان تامین اجتماعی در قبال بیمهشدگان اختیاری چیست؟
سازمان تامین اجتماعی در قبال بیمهشدگان اختیاری تعهداتی دارد که باید آنها را اجرا کند. این تعهدات به شرح زیر است:
- پرداخت مستمری بازنشستگی، ازکارافتادگی و فوت
- پرداخت هزینه خدمات درمانی
- پرداخت هزینه کفن‌ودفن (مانند بیمهشدگان اجباری)
- وسایل کمک پزشکی (مانند بیمهشدگان اجباری)
توجه کنید که در بیمه اختیاری، سازمان تامین اجتماعی کشور تعهدی در قبال موارد زیر نخواهد داشت:
- کمک‌هزینه ازدواج
- ازکارافتادگی جزئی
- دستمزد ایام بیماری و بارداری
- بیمه بیکاری
اختیارات بیمه‌گذار در بیمه اختیاری چیست؟
متقاضیانی که برای دریافت بیمه اختیاری اقدام می‌کنند، باید از اختیارات خود آگاه باشند. این اختیارات به شرح زیر است:
- متقاضی می‌تواند دستمزد مبنای پرداخت حقبیمه خود را عددی بین حداقل و حداکثر دستمزد هر سال تعیین کند
- بیمه‌شده هر ۲ سال یک بار می‌تواند دستمزد مبنای محاسبه حق بیمه ماهانه خود را حدود ۱۰٪ افزایش دهد
- متقاضی می‌تواند تعهدات درمانی سازمان تامین اجتماعی مانند هزینه‌های پروتز و اروتز، کمک‌هزینه ازدواج، غرامت دستمزد ایام بیماری و بارداری، هزینه کفن‌ودفن و از کارافتادگی جزئی را دریافت کند
- بیمه‌شده می‌تواند کلیه خدمات سازمان شامل مستمری بازنشستگی، ازکارافتادگی و فوت را دریافت کند
- حقبیمه اختیاری باید حداکثر تا آخرین روز ۲ ماه بعد، به شعبه سازمان تامین اجتماعی پرداخت شود
2. بیمه صاحبان حرف و مشاغل آزاد با طرح‌های متنوع حقبیمه
بیمه مشاغل آزاد دارای درصدهای مختلفی از پرداخت حقبیمه است که افراد می‌توانند با توجه به نیازها و بودجه خود، یکی از آنها را انتخاب کنند. هرکدام از طرح‌های بیمه مشاغل آزاد پوشش متفاوتی دارند که به شرح زیر است:
| نوع طرح | توضیحات |
| طرح بیمه ۱۲ درصد | فرد با انتخاب حقوق حداقلی مشمول بیمه بازنشستگی و فوت بعد از بازنشستگی ۱۲٪ میشود. |
| طرح بیمه ۱۴ درصد | فرد با انتخاب حقوق حداقلی مشمول بیمه بازنشستگی و فوت قبل و بعد از بازنشستگی ۱۴٪ میشود. |
| طرح بیمه ۱۸ درصد | فرد با انتخاب حقوق حداقلی مشمول بیمه بازنشستگی و فوت قبل و بعد از بازنشستگی و ازکارافتادگی ۱۸٪ میشود. |
| طرح بیمه کامل | فرد با انتخاب حقوق حداقلی مشمول بیمه بازنشستگی و فوت قبل و بعد از بازنشستگی و از کارافتادگی ۱۸٪ و سرانه درمان برای خدمات درمانی میشود. حق بیمه در این طرح ۱۸٪ به اضافه سرانه درمان مصوب در سال ۱۴۰۴ است. |
درصد و مبلغ پرداخت بیمه تامین اجتماعی در سال ۱۴۰۴
در بیمه اجباری، حق بیمه ۳۳٪ از حقوق کارکنان است که مطابق قانون ۲۰٪ آن سهم کارفرما، ۳٪ سهم بیمه بیکاری (که کارفرما آن را پرداخت می‌کند)، ۳٪ سهم دولت و ۷٪ آن سهم کارمند یا کارگر خواهد بود. در جدول زیر می‌توانید موارد مشمول و معافیت‌های حقبیمه را ببینید و با استفاده از آن، حقوق مشمول بیمه در سال ۱۴۰۴ را محاسبه کنید:
| عنوان | مبلغ | مشمولیت یا معافیت حقبیمه |
| حقوق پایه | ۱۰۳٬۹۰۹٬۶۸۰ | مشمول بیمه |
| حق مسکن | ۹,۰۰۰,۰۰۰ | مشمول بیمه |
| حق بن و خواروبار | ۲۲٬۰۰۰٬۰۰۰ | مشمول بیمه |
| حق اولاد به‌ازای هر فرزند | ۱۰٬۳۹۰٬۹۶۸ | معاف از بیمه |
| حق تاهل | ۵,۰۰۰,۰۰۰ | مشمول بیمه |
| پایه سنوات روزانه | ۹۴٬۰۰۰ | مشمول بیمه |
| اضافه‌کاری با حقوق پایه (به‌ازای هر ساعت) | ۶۶۱,۵۴۴ | مشمول بیمه |
| حق ماموریت با حقوق پایه (به‌ازای هر روز) | ۳٬۴۶۳٬۶۵۶ | معاف از بیمه |
| فوق‌العاده جمعه‌کاری با حقوق پایه (به‌ازای هر روز) | ۱,۳۸۵,۴۶۲ | مشمول بیمه |
| فوق‌العاده شب‌کاری با حقوق پایه (به‌ازای هر ساعت) | ۱۶۵,۳۸۶ | مشمول بیمه |
| فوق‌العاده نوبت‌کاری صبح و عصر با حقوق پایه (به‌ازای یک ماه) | ۱۰,۳۹۰,۹۶۸ | مشمول بیمه |
| فوق العاده نوبت کاری صبح، عصر و شب با حقوق پایه (به‌ازای یک ماه) | ۱۵,۵۸۶,۴۵۲ | مشمول بیمه |
| حق مسئولیت | ۲۳,۳۷۹,۶۷۸ | مشمول بیمه |
| حق جذب | توافقی | مشمول بیمه |
| حق سرپرستی | توافقی | مشمول بیمه |
| حق ایاب‌وذهاب | توافقی | مشمول بیمه |
| حق ناهار | توافقی | مشمول بیمه |
| حداقل عیدی و پاداش (برای یک سال کار) | ۲۰۷٬۸۱۹٬۳۶۰ | معاف از بیمه |
| حداکثر عیدی و پاداش (برای یک سال کار) | ۳۱۱٬۷۲۹٬۰۴۰ | معاف از بیمه |
| سنوات با حقوق پایه (برای یک سال کار) | ۱۰۳٬۹۰۹٬۶۸۰ | معاف از بیمه |
| بازخرید ایام مرخصی با حقوق پایه برای کارگر مجرد (به‌ازای هر روز) | ۴,۴۹۶,۹۸۹ | معاف از بیمه |
جدول حقبیمه اجباری تامین اجتماعی ۱۴۰۴
حق بیمه اجباری تامین اجتماعی در سال ۱۴۰۴، به شرح زیر است:
| شرایط کارگران | حداقل مبلغ حقوق | حقبیمه کارگران در سال ۱۴۰۴ | حقبیمه کارفرمایان در سال ۱۴۰۴ |
| حقوق فرد مجرد بدون سابقه | ۱۳۴٬۹۰۹٬۶۸۰ | ۹٬۴۴۳٬۶۷۸ | ۳۱٬۰۲۹٬۲۲۶ |
| حقوق فرد مجرد بدون سابقه | ۱۳۷٬۷۲۹٬۶۸۰ | ۹٬۶۴۱٬۰۷۸ | ۳۱٬۶۷۷٬۸۲۶ |
| حقوق فرد متاهل بدون فرزند بدون سابقه | ۱۳۹٬۹۰۹٬۶۸۰ | ۹٬۷۹۳٬۶۷۸ | ۳۲٬۱۷۹٬۲۲۶ |
| حقوق فرد متاهل با یک فرزند بدون سابقه | ۱۵۰٬۳۰۰٬۶۴۸ | ۹٬۷۹۳٬۶۷۸ | ۳۲٬۱۷۹٬۲۲۶ |
| حقوق فرد متاهل بدون فرزند با یک سال سابقه | ۱۴۲٬۷۲۹٬۶۸۰ | ۹٬۹۹۱٬۰۷۸ | ۳۲٬۸۲۷٬۸۲۶ |
| حقوق فرد متاهل با یک فرزند با یک سال سابقه | ۱۵۳٬۱۲۰٬۶۴۸ | ۹٬۹۹۱٬۰۷۸ | ۳۲٬۸۲۷٬۸۲۶ |
جدول حقبیمه مشاغل آزاد ۱۴۰۴
نرخ حقبیمه حرف و مشاغل آزاد، با توجه به طرح انتخابی و نوع تعهدات بیمه، متفاوت خواهد بود. به جدول زیر دقت کنید:
| نرخ بیمه مشاغل آزاد | مبلغ حق بیمه مشاغل آزاد در نیمه اول سال ۱۴۰۴ (ماه‌های ۳۱ روزه) |
مبلغ حق بیمه مشاغل آزاد در نیمه دوم سال ۱۴۰۴ (ماه‌های ۳۰ روزه) |
| ۱۲ درصد | ۱۲,۸۸۴,۸۰۰ | ۱۲٬۴۶۹٬۱۶۲ |
| ۱۴ درصد | ۱۵٬۰۳۲٬۲۶۷ | ۱۴٬۵۴۷٬۳۵۵ |
| ۱۸ درصد | ۱۹٬۳۲۷٬۲۰۰ | ۱۴٬۵۴۷٬۳۵۵ |
نرخ حقبیمه اختیاری ۱۴۰۴
نرخ حقبیمه اختیاری سازمان تامین اجتماعی، ۲۷٪ حقوق شخص است؛ بنابراین برای محاسبه آن، باید حقوق پایه را در ٪۲۷ ضرب کنید.
بیمه تامین اجتماعی اجباری و اختیاری در چه مواردی مشترک هستند؟
انواع بیمه اختیاری و اجباری تامین اجتماعی، مشترکاتی نیز با یکدیگر دارند که عبارت است از:
- پرداخت مستمری بازنشستگی، ازکارافتادگی و فوت
- پرداخت هزینه خدمات درمانی
- پرداخت هزینه کفن و دفن (مانند بیمهشدگان اجباری)
- وسایل کمک پزشکی (مانند بیمهشدگان اجباری)
انتخاب بین بیمه اجباری و اختیاری؛ تصمیمی مهم برای آینده شغلی و بازنشستگی
اکنون که به‌صورت‌کامل با فرق بیمه اختیاری و اجباری آشنا شده‌اید، انتخاب برای شما راحت‌تر خواهد بود! در نظر داشته باشید که اصلی‌ترین تفاوت این دو نوع بیمه، در حقبیمه پرداختی و برخی پوشش‌های آنها (مانند بیمه بیکاری) است.
اگر در کارگاهی مشغول به کار هستید، کارفرما موظف است شما را بیمه کند؛ به این‌ترتیب از کلیه مزایای بیمه اجباری بهره‌مند می‌شوید. اما اگر کارفرما ندارید، جای نگرانی نیست! می‌توانید باتوجه‌به میزان حقوق دریافتی خود، حق‌بیمه‌تان را تعیین کرده و از مزایایی چون بازنشستگی و هزینه‌های درمان در بیمه اختیاری استفاده کنید.
سوالات متداول
- حقوق بازنشستگی بیمه اجباری بیش‌تر است یا اختیاری؟
نسبت به بیمه اختیاری، بیمه اجباری بیش‌ترین میزان مستمری و حقوق را به بازنشستگان خود پرداخت می‌کند.
- آیا مزایای قانون کار به بیمهشدگان اختیاری هم تعلق می‌گیرد؟
بیمهشدگان اختیاری شامل مزایایی مثل کمک‌هزینه ازدواج، خسارت ازکارافتادگی‌های جزئی، دستمزد ایام بیماری و بارداری و بیمه بیکاری نمیشوند.
- مرجع شکایت از بیمه تامین اجتماعی در بیمه خویشفرما و اجباری کدام است؟
بیمهشدگان برای طرح شکایت باید در سایت سازمان تامین اجتماعی ثبت‌نام کرده و تعهدنامه ابلاغ الکترونیکی خود را تکمیل کنند. در مرحله بعد می‌توانند در موعد قانونی طرح اعتراض کرده و شکایت خود را ثبت کنند.
- بیمه کارفرمایی بهتر است یا اختیاری؟
اگر شاغل هستید، بیمه کارفرمایی (اجباری) بهتر است؛ چون علاوه‌بر بازنشستگی و درمان، مزایایی مثل بیمه بیکاری، غرامت دستمزد ایام بیماری و کمک‌هزینه ازدواج را هم پوشش می‌دهد و بخشی از حقبیمه را کارفرما پرداخت می‌کند. اما اگر کارفرما ندارید، بیمه اختیاری گزینه مناسب‌تری است تا با پرداخت شخصی، سابقه بیمه و مستمری بازنشستگی‌تان را حفظ کنید.
- بیمه اختیاری برای چه کسانی مناسب است؟
برای افرادی که شغل آزاد دارند، خانه‌دار هستند یا در حال حاضر کارفرما ندارند اما می‌خواهند سابقه بیمه و بازنشستگی‌شان حفظ شود، بیمه اختیاری بهترین گزینه است.
- آیا بیمه اختیاری شامل خدمات درمانی هم میشود؟
بله. بیمه اختیاری مانند بیمه اجباری، خدمات درمانی و بیمارستانی سازمان تأمین اجتماعی را پوشش می‌دهد.
- آیا بیمه اختیاری شامل بیمه بیکاری میشود؟
خیر. چون بیمه اختیاری برای افراد بدون کارفرماست، بیمه بیکاری به آن تعلق نمی‌گیرد.
- حداقل سابقه لازم برای دریافت بیمه اختیاری چقدر است؟
برای عقد قرارداد بیمه اختیاری، داشتن حداقل ۳۰ روز سابقه پرداخت بیمه قبلی الزامی است.
- آیا می‌توان از بیمه اختیاری به اجباری تغییر وضعیت داد؟
بله. در صورت اشتغال در کارگاه یا شرکت دارای کد کارگاهی، بیمه‌شده می‌تواند از اختیاری به اجباری منتقل شود و سوابق قبلی او محفوظ می‌ماند.
- اگر حق بیمه اختیاری را چند ماه پرداخت نکنیم چه میشود؟
در صورت عدم پرداخت تا دو ماه متوالی یا متناوب، قرارداد بیمه اختیاری به‌صورت خودکار لغو میشود و باید مجدداً درخواست داده شود.
- بیمه کارفرمایی بهتر است یا بیمه اختیاری؟
اگر شاغل هستید، بیمه کارفرمایی بهتر است چون علاوه‌بر بازنشستگی و درمان، مزایایی مثل بیمه بیکاری و غرامت بیماری هم دارد. اما اگر کارفرما ندارید، بیمه اختیاری گزینه‌ای مناسب برای حفظ سابقه است.
- آیا میزان مستمری بازنشستگی در بیمه اختیاری کمتر است؟
معمولاً بله. چون حقبیمه بیمه اختیاری (۲۷٪) کمتر از بیمه اجباری (۳۰٪) است و سهم کارفرما وجود ندارد، مبلغ مستمری بازنشستگی نیز معمولاً پایین‌تر خواهد بود.
بازنشستگی پیش از موعد زنان در بیمه اجباری و بیمه اختیاری تفاوتی داره یا تفاوت فقط در بیمه بیکاری و از کار افتادگی جزئی ( مستمریش ) و میزان سقف حقوق هست ؟
درقانون زن با ۴۵ سال و ۲۰ سال پرداخت حق بیمه می تونه درخواست بده و ۲۰ روز حقوق بهش میدن درسته یا اشتباه میکنم؟